احسان طبري - نظريه پرداز حزب توده
احسان طبري نظريه پرداز حزب توده، 1295 ش. در ساري متولد شد. سال 1314 فعاليت سياسي خود را با همكاري در انتشار مجله «دنيا» آغاز كرد. در 1316 به عنوان يكي از اعضاي گروه 53 نفر دستگير وزنداني شد. پس از شهريور 1320 از مؤسسين حزب توده بود ودر همين دوران، مدتي در شركت نفت مشغول به كار شد. پس از آن به عنوان مترجم در خبرگزاري تاس به كار پرداخت. در كنگره اول حزب توده (1323ش.) به عضويت كميته مركزي انتخاب شد و بعد از غيرقانوني شدن فعاليت حزب در 1327 به اتحاد جماهير شوروي گريخت. او در دوران حكومت استالين، مالنكوف و خروشچف تا 1336 در شوروي به سر برد و در اين كشور به عنوان شاعر و گوينده در راديو مسكو به كار پرداخت. وي مجموعه‌اي از اشعار شعراي مشهور روس رابه شعر كلاسيك فارسي ترجمه و منتشر كرد. طبري از مدرسه عالي حزب كمونيست شوروي در رشته تاريخ فلسفه فارغ‌التحصيل شد و پايان نامه خود را درباره فلسفه ابن‌سينا به رشته تحرير درآورد. در اين دوران نام طبري به عنوان انديشمند ماركسيست ايراني در دايره المعارف بزرگ شوروي سابق ثبت شد و با نام مستعار «شاد» مقالاتي از او درج گرديد.
احسان طبري از بدو تأسيس حزب توده همواره در رأس تشكيلات و رهبري آن قرار داشت. او به عنوان ايدئولوگ حزب براي مدت طولاني مسئوليت شعب آموزش وتبليغات آن را برعهده داشت وتقريباً تمامي بيانيه‌ها و اعلاميه‌هاي حزبي به وسيله او تنظيم وتدوين مي‌شد. گذشته از رسائل حزبي، تحقيقات او در زمينه‌هاي تاريخ و فرهنگ وتلاش وي براي مطابقت دادن تئوريهاي ماركسيستي با تاريخ و ادبيات ايران از اهميت بسياري برخوردار است.
طبري با انتشار مقالاتي دربارة رفتار وكردار استالين در آكادمي علوم اجتماعي شوروي به تحصيل ادامه داد و در رشته تاريخ فلسفه به مقام علمي «نامزد علوم فلسفي» دست يافت. او سپس در 1336ش. عازم لايپزيك در آلمان شرقي شد و تا پيروزي انقلاب اسلامي ايران در اين شهر اقامت گزيد. طبري در آلمان شرقي موفق به دريافت عالي‌ترين مدرك تخصصي در رشته فلسفه از آكادمي علوم اجتماعي برلين شد. او پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران همچون بسياري ديگر از سران حزب توده وارد ايران شد. اما افشاي توطئه‌هاي حزب توده و دستگيري سران آن در ايران ضربه نهايي را بر انديشه طبري وارد ساخت و حصارهاي پولادين تقيد و وابستگي ذهني او را فروپاشيد. طبري در 1364 ش. پس از يك دوره تحقيقات پيرامون اسلام و انديشه هاي متفكران اسلامي به اسلام گرويد. او كه از زندانِ «مصلحت گرايي حزبي» رهايي يافته بود با نگارش كژراهه به خود افشاگري دست زد. شناخت وسنجش ماركسيسم، تداوم اين خودافشاگري در پهنه نظري بود كه طبري باقلم نقاد خود و با اتكاء به دانش ماركسيستي‌اش و با پشتوانه قريب به نيم قرن فعاليت‌هاي نظري در تمامي عرصه‌هاي ماركسيسم، آن را به اسلام و مردم تقديم كرد. گفتني است طبري آخرين اثر خود ـ آورندگان انديشه خطاـ را كه به كاوش در انديشه‌هاي فكري، سياسي كسروي، صادق هدايت، فريدون آدميت و تقي‌زاده مي‌پردازد، در دست نگارش داشت كه با مرگش ناتمام ماند.
احسان طبري از 25 اسفند 1367 به دليل ناراحتي كليه در بيمارستان بستري شد و سرانجام روز شنبه نهم ارديبهشت 1368 در 72 سالگي درگذشت