محمدعلي فروغي
محمدعلي فروغي، 1254ش. در تهران متولد شد. پدرش محمدحسين ـ ذكاءالملك ـ از اديبان، شعرا و دانشمندان عصر ناصرالدين شاه قاجار بود. در بعضي منابع تاريخي خاندان فروغي اصالتاً يهودي دانسته شده كه براي تجارت به اصفهان آمده‌اند. فروغي در خلال تحصيلات خود زبان عربي و فرانسه و علوم رياضي، فيزيك، شيمي و طبيعي را فراگرفت . وي در مدرسه دارالفنون به تحصيل در رشته پزشكي و داروسازي مشغول شد، اما پيش از پايان تحصيلات، اين رشته را رها كرده و به تحصيل فلسفه و ادبيات و تكميل زبانهاي فرانسه و انگليسي اهتمام ورزيد. فروغي در حين تحصيل، تحت تأثير ميرزاملكم خان كه از پيش‌كسوتان ترويج فرهنگ غرب و فراماسونري در ايران بود، قرار گرفت و به تدريج خود به يكي از برجسته‌ترين متفكران غربگرا در ايران تبديل شد. فروغي كه مترجم اسناد بنيادين فراماسونري از زبان فرانسه به فارسي بود، در 32 سالگي از بنيانگذاران لژ بيداري در ايران بود1. او مشاغل دولتي خود را با مترجمي در وزارت «انطباعات» (وزارت ارشاد) آغازكرد و سپس در سالهاي آخر حكومت مظفرالدين شاه مدرس مدرسه عالي علوم سياسي و رئيس «دارالانشاء» شد. او در اين سالها كتابهاي «ثروت ملل» و «تاريخ ملل مشرق زمين» را ترجمه كرد.
در 1286 ش. كه محمد حسين ـ ذكاءالملك ـ درگذشت، لقب و شغل وي به فرزندش داده شده و فروغي به رياست مدرسه عالي علوم سياسي رسيد.
پس از صدور فرمان مشروطيت و تشكيل مجلس شوراي ملي، به دعوت صنيع الدوله ـ اولين رئيس مجلس‌ـ تصدي دبيرخانه مجلس را بر عهده گرفت و تشكيلاتي مطابق با مجالس اروپايي پي‌ريزي كرد
محمدعلي فروغي درانتخابات دوردوم مجلس شوراي ملي كه پس از خلع محمدعلي شاه قاجار از سلطنت انجام شد از تهران وكيل شد و درهمان دوره پس از «مستشارالدوله صادق» به رياست مجلس نيز برگزيده شد. او در همين ايام در طول هفته چند ساعت به «احمدشاه» كه هنوز به سن بلوغ نرسيده بود، درس مي‌داد.
فروغي در دوره سوم نيز وكيل شد اما چند ماهي بيشتر درمجلس نماند و در 1290 ش. در كابينه صمصام السلطنه بختياري، وزارت ماليه، در كابينه مشيرالدوله وزير عدليه، در كابينه مستوفي وزير خارجه، در كابينه مجدد مشيرالدوله وزير ماليه بود و سپس به رياست ديوان عالي كشور منصوب شد. او با همين سمت از طرف آخرين دولت قاجار به عنوان رئيس هيأت نمايندگي ايران راهي كنفرانس صلح ورساي در پاريس شد. فروغي پس از دوسال اقامت در اروپا به ايران بازگشت و در كابينه مستوفي الممالك وزير خارجه، در كابينه مشيرالدوله وزير ماليه و در كابينه‌هاي رضاخان پهلوي نيز دوبار وزير خارجه و وزير ماليه شد.
پس از انقراض سلسله قاجار، مدتي كفالت نخست‌وزيري را عهده‌دار شد و در مجلس تاجگذاري رضاخان گرداننده اصلي مراسم بود. پس از تاجگذاري نيزاز سوي رضاخان به عنوان اولين رئيس الوزراي خاندان پهلوي درپست خود ابقاء شد. وي اولين رئيس الوزراي رضاخان بود كه «شنل آبي» سلطنت را در مراسم تاجگذاري بر دوش او انداخت و «ايدئولوژي شاهنشاهي» را در نطق خود در آن مراسم تبيين كرد.
فروغي در كابينه مستوفي الممالك ـ 1305 ش. ـ وزير جنگ شد. سپس به سفارت كبراي ايران در تركيه منصوب شد. فروغي در همين سمت بود كه سفر 40روزه رضاخان به تركيه و آشنايي او با «كمال آتاتورك» راترتيب داد. وي در كابينه مخبرالسلطنه ـ 1306 ش. ـ ابتدا وزير اقتصاد و سپس وزير خارجه شد و در شهريور 1312 مجدداً رئيس الوزرا شد.
در آذر 1314 متعاقب قيام مسجد گوهرشاد، فروغي از رئيس الوزرايي بركنار شد، اما پس از اشغال ايران توسط متفقين و در آستانه تبعيد رضاخان و به قدرت رسيدن پسرش محمدرضا، به دربار احضار شد و به دليل روابط دوستانه‌اي كه با انگليسي‌ها داشت به رئيس الوزرايي انتخاب شد. دراين دوره كه تا ۱۱ اسفند ۱۳۲۰ ادامه يافت وظيفه فروغي انتقال سلطنت از رضاخان به پسرش بود كه آن را با موفقيت انجام داد.
دردوران محمدرضا مدتي وزير دربار بود ودر پنجم آذر 1321 پيش از آن كه به عنوان سفيركبير ايران عازم امريكا شود، در 67 سالگي درگذشت.
فروغي در مجموع سه بار رييس ديوان عالي كشور، سه نوبت نخست وزير، سه نوبت وزير جنگ، سه دوره وزير ماليه، سه دوره وزير خارجه و يك بار وزير عدليه شد.
فروغي، مغز متفكر پهلوي اول و دوم، طي سالهاي فعاليت سياسي خود تلاش همه جانبه‌اي براي زدودن اسلام و فرهنگ غني آن و جايگزين ساختن فرهنگ تحميلي غرب انجام داد.
پي نوشت:
1ـ ظهور و سقوط سلطنت پهلوي؛ انتشارات مؤسسه مطالعات وپژوهشهاي سياسي؛ ج دوم، ص 36.