حسین مکی

حسین مکی فرزند باقر میبدی، در 1290 در یزد متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه سلطانی و دوره متوسطه را در دارالمعلمین و مدرسه معرفت تا کلاس دهم گذراند. سپس به پیشنهاد رئیس فرهنگ یزد در اداره فرهنگ این شهر به عنوان معلم کلاس ششم استخدام شد. مدت دو سال به معلمی پرداخت و پس از آن به تهران آمد و تحصیلات خود را نزد معلمین خصوصی ادامه داد. چندی ادبیات فارسی، صرف و نحو عربی، منطق و عرفان تحصیل کرد. در طول خدمت وظیفه، در زمینه های مختلف ادبی تتبع نمود و موفق به تصحیح و چاپ دیوان عاشق اصفهانی، گلزار ادب و دیوان مشتاق اصفهانی شد. وی پس از تشکیل نیروهای هوایی به ارتش پیوست و درجه استواری را دریافت کرد، اما به دلایلی از خدمت در نیروی هوایی برکنار شد. او پس از مدتی در اداره راه آهن اشتغال یافت و به سمت مدیر کل این اداره رسید.1

مکی بعد از شهریور 1320 و به وجود آمدن فضای سیاسی، رسماً فعالیت خود را در مطبوعات کشور آغاز کرد و به عنوان روزنامه نگار در روزنامه های "مهر ایران"، " کیهان"، "اطلاعات"، " اطلاعات هفتگی" و "مجله آینده" اقدام به نوشتن مقالاتی کرد. در همین زمان ضمن آشنایی با ملک الشعرای بهار تا سال 1325 موفق به چاپ سه جلد از کتاب "تاریخ بیست ساله ایران" شد.

وی در 1322 به اتفاق عده ای از مهندسین، حزب ایران را تأسیس کرد. در سال 1324، برابر با پنجمین دوره نخست وزیری قوام به معاونت شهرداری تهران انتخاب شد سپس با سمت مدیر کل وزارتخانه کار به فعالیت پرداخت و پس از تشکیل حزب دموکرات (1325ش) به درخواست احمد قوام عضویت مؤسس حزب مزبور را پذیرفته عضو کمیته تشکیلات شد و سرانجام به ریاست تشکیلات حزب در غرب ایران منصوب گردید. مکی در همین دوران، نماینده مردم اراک در مجلس پانزدهم شد. او در 1326ش پس از بازنگری در مواضع سیاسی خود، در دوران حکومت رزم آرا و ساعد به مخالفت با قرارداد "گس-گلشائیان" پرداخت. در همین ایام با همکاری دکتر بقایی حزب اقلیترا تشکیل داد. او در مجلس شانزدهمبا همکاری دکتر مصدق به نمایندگی مردم تهران برگزیده شد و قویاً با دولت رزم آرا مبارزه کرد.

حسین مکی در زمره معترضان انتخابات دوره 16 مجلس به همراه دکتر مصدق و جمعی از مدیران جراید در کاخ شاه متحصن گردید، همچنین به عنوان مخبر کمیسیون نفت در همین دوره انتخاب شد و در سال 1328 به "جبهه ملی" پیوست و با سمت دبیر آن حزب در ملی شدن صنعت  نفت فعالیت کرد. در دولت دکتر مصدق به عنوان یحکی از اعضای هیئت خلع ید، از شرکت سابق نفت برگزیده شد و برای تحقق این امر عازم خوزستان شد و پس از سه ماه مسئولیت امور عمرانی خوزستان را بر عهده گرفت و در 1330 همه تابلوهای شرکت نفت ایران و انگلیس را پایین آورد و پیام تشکری از دکتر مصدق و نیز آیت الله کاشانی دریافت کرد. وی در همین هیئت برای دستیابی به اهداف نهضت ملی به خارج از کشور رفت. او در شمار افرادی بود که تهدید به جلوگیری از صادرات نفت ایران کرد و به همین علت روزنامه ها به او لقب "سرباز فداکار وطن" دادند.

مکی در دوره 17 مجلس شورای ملی نیز به عنوان نماینده اول از تهران انتخاب شد. در 29/12/1331 از سوی دکتر مصدق به عنوان مشاور انتخاب گردید تا برای دفاع از حقوق مشروع کشور با وی همکاری و تشریک مساعی نماید که البته به علت بروز اختلافاتی، وی از این کار امتناع ورزید.2

بعد از واقعه 30 تیر 1331 فاصله او از دکتر مصدق بیشتر شد و با آیت الله کاشانی و بقایی به خمکاری پرداخت. با این همه در شهریور 1331 بنا به دعوت بانک جهانی از سوی دکتر مصدق عازم آمریکا شد تا حمایت بانک جهانی را از موضع دولت ایران در مسئله نفت و همچنین حمایت برخی از شرکتهای نفتی آمریکایی در فروش روغن مورد احتیاج صنعت نفت ایران را به دست آورد.

در 16 فرودرین 1332 به همراه قائم مقام الملک رفیع و دکتر عبدالله معظمی جزء هیئت هشت نفری از سوی مجلس مأمور شد تا از یک سو بین دکتر مصدق و شاه و از سوی دیگر میان مصدق و آیت الله کاشانی آشتی برقرار سازد. در همین زمان به پیشنهاد دکتر مصدق از سوی شاه نامزد وزارت دربار شد که مکی نپذیرفت.3

در روز اول شهریور 1332 مکی طی نامه هایی خطاب به شاه و نخست وزیر محاکمه دکتر مصدق را در دادرسی ارتش خلاف قانون دانست و متذکر شد مصدق بایستی طبق قانون محاکمه وزراء تحت تعقیب قرار گیرد. در 25 شهریور ماه طبق تصویب نامه هیئت وزیران به عضویت شورایعالی نفت انتخاب شد.

در سال 1334 به دنبال سوءقصد به حسین علاء دادرسی ارتش، پرونده قتل رزم آرا را مورد رسیدگی قرار داد و عده ای در حدود 22 نفر بازداتش شدند که از جمله بازداشت شدگان حسین مکی بود و مدت زندانی اش قریب یک ماه طول کشید.

مکی به اتفاق دکتر مظفر بقایی در سال 1339 سازمان "نگهبان آزادی" را بنیاد نهادند و علیه انتخابات تابستانی دوره بیستم اعلام جرم کردند، پس از مدت کوتاهی از این فعالیت جلوگیری شد و پس از آن مکی از فعالیتهای سیاسی تا حدودی کناره گرفت و به کار تدوین و تحقیق تاریخ معاصر پرداخت.4

حسین مکی بعد از انقلاب اسلامی، دنباله "تاریخ بسیت ساله" را ادامه داد و پنج محله دیگر انتشار داد که مجموعاً عنوان مذکور در هشت جلد انتشار یافته است. آثار دیگر وی عبارتند از: کتاب سیاه در هشت مجلد، زندگانی سید حسن مدرس (دو مجلد)، وقایع سی تیر، نفت و نطق مکی، استیضاح مکی، بقایی و حائری زاده، مجموعه نطقهای دکتر مصدق، خاطرات سومالی (2جلد)، گلستان ادب.

سر انجام در سال 1378 بر اثر بیماری سرطان در گذشت و در مقبره هنرمندان مدفون گردید.5


_______________________________________
1. میرزا محمد کاظمینی، دانشنامه مشاهیر یزد، ص 1495.
2. محمد ابراهیم امیر تیمور، ناگفته هایی از دولت دکتر مصدق، ص 299.
3. غلامرضا نجاتی، مصوق: سالهای مبارزه و مقاومت، ج 2، ص 445.
4. باقر عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج 3، ص 1530.
5. روز شمار انقلاب اسلامی، ج 7، ص 428.