آيت‌الله سيد محمود طالقاني

سيد محمود خواندن و نوشتن را در زادگاهش آموخت و مقدمات علوم را نزد پدرش فرا گرفت و سپس مقارن با دوران ديکتاتوري رضاخان و اقدامات ضد اسلامي او همراه خانواده‌اش عازم تهران شد و از آنجا براي ادامه تحصيل وارد حوزه علميه قم شد و از محضر اساتيد بزرگي چون آيت‌الله حجت و آيت‌الله خوانساري بهره‌هاي فراوان برد. پس از آن راهي نجف اشرف شد و مدتي بعد به قم بازگشت. 1
در سال 1318 پس ازسالها تحصيل در قم با کسب اجازه اجتهاد از آيت‌الله حائري يزدي راهي تهران گرديد و در مدرسه سپهسالار به آموزش علوم اسلامي و تفسير قران پرداخت. در همان دوران در دفاع از يک خانم با حجاب در تهران با مأموران رضاخان درگير و به جرم اهانت به مقامات بلندپايه کشوري بازداشت و به شش ماه زندان محکوم گرديد. 2
سال 1320 به منظور جلب جوانان و دانشگاهيان و آشنايي با معارف اسلامي ضمن تأسيس کانون اسلام در تهران، به انتشار مجله دانش آموز ارگان کانون اسلام همت گماشت و همزمان در انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه تهران و انجمن اسلامي مهندسين که در همين سالها تشکيل شده بود فعالانه شرکت مي‌نمود. آيت‌الله طالقاني بعد از واقعه آذربايجان در سال 1325 جهت تهيه گزارشي از اوضاع منطقه عازم آن ديار شد. 3
ايشان در نهضت ملي شدن صنعت نفت تلاشهاي فراوان نمود و با آيت‌الله کاشاني روابط صميمانه‌اي برقرار ساخت. در انتخابات دوره هفدهم مجلس شوراي ملي از سوي مردم مازندران به عنوان نماينده انتخاب شد ولي به دليل ابطال انتخابات در برخي از حوزه‌ها توسط دولت، به مجلس راه نيافت.
پس از کودتاي 28 مرداد 1332 جمعي از فعالان ملي و مذهبي به طور مخفي نهضت مقاومت ملي را تشکيل دادند که آيت‌الله طالقاني از جمله آنان بود. 4 سال 1334 بعد از ترور حسين علا، نخست‌وزير توسط فدائيان اسلام به اتهام پناه دادن به نواب صفوي و دوستانش دستگير و مدتي بازداشت شد. دو سال بعد ساواک با يورش به مراکز نهضت ملي در شهرهاي مختلف ايران بسياري از اعضاي فعال آن منجمله آيت‌الله طالقاني را دستگير کرد که بيش از يک سال در زندان به سر برد.
در خلال انتخابات مجلس شوراي ملي در سال 1339، رژيم شاه مجبور به تعطيلي جلسات و فعاليتهاي ايشان در مسجد هدايت گرديد زيرا جلسات مسجد ياد شده با حضور متفکران و منتقدان رژيم تبديل به پايگاهي قدرتمند براي مبارزه با رژيم و فعاليتهاي استبدادي و خفقان‌آور شده بود. پس از تعطيلي مسجد اين جلسات به صورت سياردر تهران، کرج و گهگاهي طالقان برگزار مي‌شد. سال 1340 آيت‌الله طالقاني به همراه گروهي از فعالان مذهبي جمعيت نهضت آزادي ايران را تشکيل داد. سال بعد در پي اعتراض به رفراندوم شاه دستگير و زنداني شد. بعد از واقعه پانزده خرداد 1342 نهضت آزادي ايران اعلاميه شديداللحني با عنوان «ديکتاتور خون مي‌ريزد» منتشر ساخت و رژيم شاه که آيت‌الله طالقاني را مسبب اصلي اين اعلاميه مي‌دانست، وي را دستگير و در دادگاه نظامي به ده سال زندان محکوم کرد. ايشان زندان قصر را به دانشگاه زندانيان سياسي تبديل نمود و کلاسهاي تفسير قرآن، نهج‌البلاغه و تاريخ اسلام داير نمود و تدوين چند جلد تفسير پرتوي از قرآن و تکميل کتاب اسلام و مالکيت حاصل همان سالهاست. سرانجام رژيم شاه بر اثر فشار افکار عمومي در ايران و جهان ايشان را در 1346 آزاد نمود 5
سال 1349 در خطبه نماز عيد فطر به مسئله فلسطين پرداخت و از مردم ايران خواهان جمع‌آوري فطريه براي مردم فلسطين شد. در مهر ماه همان سال برگزاري مجلس يادبودي به مناسبت درگذشت جمال عبدالناصر رهبر مصر و مبارز بزرگ عليه صهيونيسم در مسجد هدايت، رژيم را غافلگير نمود. در روز عيد فطر سال 1350 از برگزاري نماز عيد توسط ايشان جلوگيري به عمل آمد و منزلش به مدت يک ماه در محاصره مأموران حکومت درآمد و سپس در دادگاه نظامي محاکمه و به سه سال تبعيد در زابل محکوم گرديد که اين حکم به يک سال و نيم تبعيد در بافق کرمان تبديل شد و سرانجام پس از سپري شدن اين مدت وي در خرداد 1352 به تهران بازگشت. از آن پس، از اقامه نماز جماعت و ايراد سخنراني منع شد و در پاييز سال 1354 مجدداً بازداشت و به ده سال حبس محکوم گرديد. 6
با اوج‌گيري انقلاب اسلامي، رژيم شاه به منظور فريب افکار عمومي زندانيان سياسي را به تدريج آزاد مي‌کرد و آيت‌الله طالقاني در روز هشتم آبان 1357 با استقبال مردم انقلابي از زندان قصر آزاد شد. منزل ايشان از بدو آزادي تا ورود امام خميني (ره) به تهران مهمترين کانون انقلاب بود و بسياري از برنامه‌ها و سازماندهي‌هاي سياسي ضد رژيم در آنجا شکل مي‌گرفت. آيت‌الله طالقاني براي درهم شکستن حکومت نظامي و اعلان قدرت مردم به جهانيان در روزهاي تاسوعا و عاشوراي سال 1357 ملت مسلمان ايران را به راهپيمايي همگاني فراخواند. روز دهم بهمن همان سال طي پيامي به پرسنل ارتش از آنان درخواست نمود تا به صفوف انقلابي مردم بپيوندند. نخستين نماز جمعه بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در پنجم مرداد سال 1358 در دانشگاه تهران توسط آن بزرگوار برپا شد. 7 در اولين انتخابات کشور که به منظور بررسي پيش‌نويس قانون اساس جمهوري اسلامي برگزار شد، نماينده اول مردم تهران در مجلس خبرگان گرديد.
وي بسيار مورد اعتماد امام خميني (ره) بود و از سوي ايشان به عنوان يکي از اعضاي اصلي شوراي انقلاب اسلامي در آخرين ماهه‌هاي پيروزي انقلاب انتخاب شد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي تا آخرين روز زندگي راه خدمت به اسلام، انقلاب و ملت ايران لحظه‌اي از پا ننشست و سرانجام پس از يک عمر مبارزه و مجاهدت در نخستين ساعات بامداد روز دوشنبه 19 شهريور 1358 در تهران دارفاني را وداع گفت و بعد از يک عزاداري و تشيع جنازه کم نظير توسط ملت مسلمان در بهشت زهراي تهران به خاک سپرده شد. ايشان داراي آثار متعددي از جمله: پرتوي از نهج‌البلاغه، آزادي و استبداد، مرجعيت و فتوا، درسي از قرآن و به سوي خدا مي‌رويم، مي‌باشد.
_______________________________
1. محمدحسن رجبي، علماي مجاهد، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1382، ص 299ـ 300.
2. گلشن ابرار: خلاصه‌اي از زندگي اسوه‌هاي علم و عمل، تهيه و تدوين جمعي از پژوهشگران حوزه علميه قم، ج.2، قم: نشر معروف، 1382، ص 806-807 .
3. محمد اسفندياري، پيک آفتاب: پژوهشي در کارنامه زندگي و فکري آيت‌الله محمود طالقاني، قم: صحيفه خرد، 1383، ص 69ـ 72.
4. محمدحسين مير ابوالقاسمي، طالقاني فريادي در سکوت: سيري کوتاه در زندگي و انديشه‌هاي آيت‌الله طالقاني، ج.1، تهران: انتشار، 1382، ص 403-407 .
5. يادنامه ابوذر زمان، تهران: بنياد فرهنگي آيت‌الله طالقاني: انتشار، 1360، ص شانزده ـ هيجده.
6. زندگي‌نامه، انديشه‌ها و مبارزات آيت‌الله سيد محمود طالقاني، تهيه‌کننده گروه پژوهشهاي تاريخي شرکت انتشارات قلم، تهران: قلم، 1382، ص 35 .
7. ابوالفضل شکوري، سيره صالحان: بررسي زندگي، انديشه‌ها و مواضع شماري از نخبگان رجال ديني در تاريخ معاصر ايران، قم: شکوري، 1374، ص 531-532 .