آیت الله شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی نماینده آیت الله بروجردی در حرمین شریفین

آنچه در زندگی این مرد جالب توجه است آن که وی از طرف آیت الله بروجردی و برای سالها، در ایام حج، طی چندین ماه در مکه و مدینه بسر برده و افزون بر بیان مسائل شرعی، وجوه شرعیه نیز از حجاج می‌گرفت.
مدتی پیش در مجله میقات شماره 63 (صص 64 ـ 74) مقاله‌ای از وی منتشر کردم که در باره وضعیت شیعیان مدینه نوشته بود. این مقاله پیش از آن در مجله جهان دانش ش 3 (182 – 191) در کرمان به چاپ رسیده بود. مقاله یاد شده نشان می‌داد که وی افزون بر آن که عالم وفقیهی وارسته بوده، توجه خاصی هم به مسائل تاریخی و اجتماعی داشته است.
با توجه به آنچه در باره حضور وی در حرمین گفته شده، به نظر می رسد وی را باید به نوعی نخستین بنیانگزار بعثه به معنای امروزی آن دانست. در این زمینه وی اطلاعیه ای سه زبانه هم در مدینه چاپ کرده که خوشبختانه تصویری از آن به دست آمد که در همین مقاله ارائه خواهد شد.
البته در پایگاه آیت الله بروجردی در اینترنت، از قول آیت الله گرامی نقل شده است که: نماینده¬ی ایشان در مدینه مرحوم آقا سید زین العابدین بود و پس از او، مرحوم آقا شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی به این کار پرداختند. در باره این آقا سید زین العابدین چیزی نیافتم. مشهور است که پیش از ایشان مرحوم سید محمد تقی طالقانی در مدینه حضور داشت.
پدر شیخ عبدالحسین را که شیخ شعبان رشتی از فقهای بزرگ نجف است می‌شناسیم. باید عرض کنیم که برادر وی شیخ مرتضی گیلانی مشهور به مدرس هم که از طلاب نجف بود و سال 1375 ق به ایران آمد، از چهره های علمی تهران است که آثار فراوانی از وی منتشر شده و شماری هم مخطوط در چند کتابخانه برجای مانده است.
از جمله آثار برجای مانده از شیخ عبدالحسین فقیهی اثری با عنوان حاشیه بر کفایه بوده که او در سن 22 سالگی در نجف نوشته و به احتمال نسخه آن در اختیار برادرش شیخ مرتضی بوده و اکنون همراه برخی دیگر از آثار او در کتابخانه مجلس است.
خوشبختانه، شیخ مرتضی، شرح حالی برای برادرش عبدالحسین فقیهی نوشته و آخر این کتاب ضمیمه کرده و به همراه آن تصویری هم از وی آورده است. آنچه ذیلا آمده، مطالبی است که وی در باره برادرش نوشته و در انتهای نسخه 16637 کتابخانه مجلس آورده است:
آیت الله شیخ عبدالحسین فقیهی فرزند شیخ شعبان بن مهدی بن عبدالوهاب گیلانی نجفی و سبط علامه قاضی الانصاری است. وی در دوم شعبان 1321 در نجف به دنیا آمد و در 18 ربیع الثانی سال 1410 در قم درگذشت. عبدالحسین در نجف نزد دانشمندانی درس خواند که عبارتند از: شیخ شمس الدین بادکوبی، شیخ محمد جواد بلاغی، شیخ میرزا علی ایروانی، شیخ محمد حسین اصفهانی معروف به کمپانی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید محمد کاظم نحوی یزدی ساکن مدرسه قوام شیرازی و پدرش. در قم نیز نزد شیخ عبدالکریم حائری، سید حسین طباطبائی بروجردی و دیگر اعلام درس خواند. مدتی هم در رشت نزد شیخ یوسف رشتی ریاضیات به ویژه کتاب اصول اقلیدس را در هندسه خواند. وی در سال 1352 ق از نجف به قم آمد.
عبدالحسین فقیهی اجازات علمی زیادی از علمای خاصه و عامه در روایت و اجتهاد داشت. از جمله اجازه اجتهاد او از مرجع عام آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی است بدین شرح:
بسم الله الرحمن الرحیم و الصلاة و السلام علی من أصفاه من الاوّلین و الاخرین و اللعنة الدائمة علی أعدائهم اجمعین. و بعد فانّ شرف العلم لایخفی و فضله لاینسی، و من تصدّی له هو جناب العالم العلامة مروج الاحکام، ملاذ الاسلام الحاج شیخ عبدالحسین الفقیهی الکیلانی النجفی ـ سلمه الله تعالی ـ و لقد بذل فی هذ السبیل برهة من عمره و اشتغل به شطرا من دهره حتی بلغ و له الحمد مرتبة الاجتهاد و له العمل بما استنبط من الاحکام و أسأله أن لا ینسانی من صالح الدعاء کما لا أنساه ان شاءالله. الاحقر ابی الحسن الموسوی الاصفهانی 1351 هجریه.
اجازه دیگر وی از آیت الله العظمی بروجردی به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین و الصلاة‌ و السلام علی سیدنا و شفیع ذنونبا محمد و آله الطیبین الطاهرین المعصومین، امّا بعد فان جناب العالم الفاضل الثقة الحاج الشیخ عبدالحسین الفقیهی نجل حجة‌ الاسلام و المسلمین شیخ شعبان الکیلانی ـ طاب رمسه الشریف ـ قد صرف شطرا من عمره فی تحصیل العلوم الدینیة و المعارف‌ الاسلامیة و حضر مجلس بحث جماعة‌ من العلماء الکاملین فی النجف الاشرف و فی بلد قم المحروسة و حضر سنین عدیدة فی مجالس بحث هذا الحقیر فی الفقه و الاصول حضور بحث و تدقیق الی أن بلغ المرتبة العالیة‌ من العلم و العمل و فاز بالبلوغ الی مرتبة الاستنباط، نسأل الله تعالی عزّ شأنه له دوام التأیید و التوفیق و حسن الخاتمه و انّ جنابه وکیل من قِبَلنا فی تصدّی الامور الحسبیّة و بیان فتاوانا فی المسائل الدینیة و فی أخذ الوجوه الشرعیة التی تکون صرفها منوط فی عصر الغیبة بنظر الفقیه و ایصالها الی مستحقیها و فی أخذ السهم المبارک للامام علیه الصلاة‌ و السلام و صرفها فی الامور التی تکون فیها تقویة الاسلام و عزّ المسلمین، فان زاد شیء منه فلیوصله الینا لاقامة الحوزات العلمیة و ادامتها فعلی إخواننا المؤمنین المراجعة إلیه فی الامور المذکورة و أرجو من جنابه أن یأخذ فی اموره بما فیه الحائطة لدینه و لا ینسانی عند التوجه الی الله عز شأنه و فی زیاراته و دعواته الصالحة کما لا أنساه ان شاء‌الله تعالی و السلام علیه و علی إخواننا المؤمنین و رحمة الله و برکاته فی 19 شهر ذی قعدة الحرام سنه 1378 کتب عن الاحقر الحسین الطباطبائی البروجردی.
اجازه اجتهاد آیت الله العظمی شیخ محمد کاظم شیرازی:
بسم الله الرحمن الرحیم و الصلاة و السلام علی خیر خلقه محمد و آله. و بعد لایخفی انّ العلم العالم ملاذ الانام و رکن الاسلام حضرة الشیخ عبدالحسین المعروف بالفقیهی نجل المرحوم آیة الله الشیخ شعبان الرشتی ـ قدس سره ـ ممن أتعب نفسه الشریفة فی تحصیل العلوم الشرعیة و کدّ و جدّ و اجتهد حتی بلغ رتبة الاجتهاد و حصل قوة الاستنباط و تمکن من تحصیل الفروع الفقهیة عن مدارکها التفصیلیة و حرم علیه التقلید فما استنبطه و اجتهد فیه منطبقا علی الاصول المشهورة و أرجو منه الدعاء فی مظان الاجابة و السلام علیه و رحمة الله و برکاته 1364 هجریه، الاحقر محمد کاظم الشیرازی.

آثار شیخ عبدالحسین فقیهی
1 . کتاب الحج، اثری استدلالی به زبان عربی که در 22 رجب 1380 در قم آن را تمام کرده است.
2. کتاب الصوم، استدلالی به عربی که در روز آخر ربیع الاول سال 1379 در قم تمام کرده است.
3. کتاب فی الطهارة ، در 6 رجب سال 1373 تمام شده است.
4. کتاب فی الاغسال، در 21 جمادی الثانیة سال 1374 در قم تمام شده است.
5. کتاب فی الغنیمه.
6. کتاب فی الاجارة در 9 شعبان 1377 تمام شده است.
7. کتاب فی المکاسب المحرمه در اول ربیع الثانی سال 1381 تمام شده است.
8. کتاب فی نیابة الحج، در 22 رجب سال 1386 تمام شده است.
9. کتاب فی تروک احرام الحج، عربی و استدلالی در 11 رجب 1388 تمام شده است.
10. کتاب کشکول در سه جلد در مباحث متفرقه.
11. کتاب البیع از مکاسب شیخ مرتضی انصاری در 29 رجب سال 1381 تمام شده است.
12 کتاب فی اللغات العربیة.
13. کتاب الحواشی علی شرح السیوطی (نحو عربی).
14. کتاب الحاشیة علی کفایة الاصول در 16 شعبان سال 1343 در نجف تمام کرده در حالی که فقط 22 سال عمر داشته است.
15. کتاب التقریرات (درسهای اساتید مختلف).
16. کتاب فی مناسک الحج فارسی که برای مردم نوشته است.
17. کتاب مسائل الصلاة، مفصل و فارسی.
18. رسالة فی منجزات المریض.
19. مقالة فی صلاة الجمعة، عربی که چنین می‌نماید که تقریرات درس آیت الله بروجردی است.
20. مقالة فی الوصیة، عربی و استدلالی.
21. مقالة فی الارث، عربی و استدلالی.
22. مقالة فی احکام الصلاة المسافر، عربی و استدلالی.
23. رسالة فی النجاسات، عربی و استدلالی.
24. کتاب فی حکم ولایة الفقیه، فارسی استدلالی که آن را به درخواست برخی از بزرگان نوشته است.
25. کتاب فی تقریرات متفرقة از مشایخ خود از جمله شیخ محمد حسین اصفهانی و شیخ عبدالکریم حائری و سید حسین بروجردی.
26. کتاب فی اسرار العطاس من فن الشیمی که در این رشته تخصص داشت.
27. رسالة فی الوصیة، عربی و استدلالی (بنگرید شماره 20).
28. مقاله فارسی در مسأله فدک.
29. رساله فی منجزات المریض، استدلالی عربی (بنگرید شماره 18).
30. رسالة عربیة فی الطهارة در موضوع گوشت پخته.
شیخ فقیهی نزدیک به 30 سال نماینده آیت بروجردی در مملکت سعودی بوده و عرب یو فارسی و انگلیسی می‌دانست.
متأسفانه این شرح حال که به قلم مرتضی مدرس گیلانی برادر عبدالحسین نوشته شده، در اینجا ناقص مانده است، زیرا در ادامه نوشته است: نمونه برخی از نوشته های او این است: (اما جای آن سفید مانده است). صفحه بعد تیتر زده است که: بعضی تلامیذه، اولاده ولی ذیل آنها هم سفید مانده است. در ادامه شعری از علامه محمد علی اردوبادی در باره شیخ شعبان و فرزندان او آورده که شش بیت است. پس از آن اشعاری از عبدالحسین حویزی در رثای آیت الله شیخ شعبان رشتی آورده و از اولاد او هم یاد کرده است. نیز شعری از ملاعبدالمحمد و سپس شعری از خودش در رثای برادرش عبدالحسین فقیهی آورده است.
در جستجوی اینترنتی شرح حالی از مرحوم سید حسن حجتی واعظ دیدم که آمده بود در نجف پیش از سال 1325ش کفایتین را نزد شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی خوانده است. آیت الله شیخ هادی روحانی (م 1378ش) هم از شاگردان وی بوده و این مطلب در شرح حالی که برای وی در وبلاگی با نشانی http://webcache.googleusercontent.com آمده درج شده است. در جای دیگری تصریح شده است که در سالهای پایانی دهه بیست و بعد از آن سه نفر در گفتن کفایه استاد بودند و این سه تن عبارت بودند از: میرزا محمد مجاهدی تبریزی، شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی و سید محمد باقر سلطانی. (سایت تبیان شرح حال آیت الله سلطانی). در شرح حال آقای احسانبخش هم آمده است که کفایه را نزد مرحوم فقیهی خوانده است. جای دیگری در شرح حال آیت الله ممجد لنگرودی (م 1374ش) آمده است که وی کفایه را نزد شیخ عبدالحسین فقیهی خوانده که اهل دیوسل لنگرود بوده و پدرش شیخ شعبان بوده که مردم خطه گیلان از وی تقلید می‌کرده‌اند.
(http://webcache.googleusercontent.com) معلوم می شود طلاب رشتی مقید بوده‌اند کفایه را نزد وی بخوانند.
مرحوم رازی در آثار الحجه: 2 / 56 شرح حال وی را آورده شماری از اساتید او را یاد کرده و گوید که سال 1350 به قم مهاجرت کرده (برادرش گفته بود 1352ق) و افزون بر شرکت در درس آیت الله حائری و سپس آیت الله بروجردی «خود نیز چند حوزه تدریس فقه و اصول برای عده‌ای از محصلین دایر و استفاده می‌رساند. دارای تصنیفات چندی است چون شرح بر کفایه و شرح بر مکاسب».
ایضا هموا در گنجینه دانشمندان:‌2/222 – 223 شرح حال مختصری از وی آورده و شماری از آثار و اساتید او را نوشته است و به نظر می رسد از خود آن مرحوم اطلاعات را گرفته باشد. (و نیز بنگرید: تربت پاکان، جواهر کلام:‌ 2/914-916). برادر دیگر مرتضی و عبدالحسین، ابوالحسن است که از آنها بزرگتر بوده و در دوم صفر سال 1388 ق مصادف با دهم اردیبهشت 1347 در رشت درگذشته و در قبرستان ابوحسین قم مدفون شده است (تربت پاکان: 1/231). همانجا تصویری هم از شیخ مرتضی چاپ شده است.