آيت الله محسن طباطبايي حكيم
سيد محسن طباطبائي حكيم مدتها نزد علامه مجاهد آقاي سيد حبوبي، اخلاق و عرفان آموخت و در سال 1332 هجري قمري، همراه استاد بزرگوارش به جهاد و دفاع بر ضد استعمار انگليس پرداخت و تا سال 1333 هجري قمري، در جبهههاي نبرد با كفار و دفاع از ميهن اسلامي مبارزه كرد. پس از پايان جنگ، تدريس طلاب علوم ديني را بر عهده گرفت و سطوح بالاي علوم از جمله درس خارج فقه را تدريس ميكرد.
در سال 1331 هجري قمري كتابي درباره مسائل ارث زن تاليف كرد و آن را در خدمت استادش آيت الله سيد محمد حبوبي برد استاد با مطالعه اين كتاب سخت متعجب گرديد، به طوري كه به آيت الله سيد محسن طباطبائي فرمود: من تا به حال قدر و منزلت تو را نميدانستم و اكنون با مطالعه اين كتاب، تو را كاملا شناختم.
اين عالم رباني از اوقات عمرش حداكثر استفاده را بعمل ميآورد و همراه با تدريس دروس مختلف و تربيت شاگردان، به تاليف، مطالعه و تحقيق ميپرداخت. تاليفات وي به بيست و چهار اثر، در رشتههاي فقه اسلامي و شيعه بالغ ميگردد.
آيت الله سيد محسن طباطبائي داراي اخلاقي نيكو و كمالاتي در اعلا درجه بود. با اينكه رياست امور مسلمين را بر عهده داشت، ليكن هرگز پاي بند رياست نبود. دشمنان، براي تضعيف روحيهاش افتراها ميزدند، اما روح بزرگ و سعه صدر او به اندازهاي قوي و نيرومند بود كه ذرهاي غبار بدبيني و نا اميدي بر ساحت مقدس و تقواي او نمينشست. از خصوصيات روحي وي، شجاعت بي نظيرش بود كه در مقام فتوا و تشخيص وظيفه شرعي، بدون ترس و خوف و با اقتداري كه ويژه مومنان راستين است عمل ميكرد. در جنگ با بيگانگان و آزاد سازي عراق از چنگال دشمنان، نقش عظيمي داشت و به طور كلي در اهتمام به امور مسلمانان همواره در تلاش و فعاليت بود.
يكي از آثار چشمگير و آشكار اين شخصيت مذهبي، تاسيس و تقويت كتابخانههاي عمومي بود. تاسيس كتابخانه «كتبة الامام حكيم» در مسجد جامع هند، چندين كتابخانه عمومي در بصره و كتابخانههاي متعددي در بغداد و ساير شهرهاي عراق و همچنين تقويت كتابخانههاي ديگر با اهداء كتابهاي فراوان براي آنها، از جمله آثار مهم و ارزشمندي وي، در نشر علوم و معارف اسلامي بود.
ساختن و تعمير مسجدها، حسينيهها و اماكن مقدس و مدرسهاي علوم ديني، به عنوان احياي ميراث فرهنگي و بوجود آوردن مركز مهم عبادت و مهد پرورش طلاب و عالم ديني، بخش ديگري از آثار جاويدان آيت الله حكيم است، كه تعدادي از آنها بدين قرار ميباشد:
1- مدرسه علمي شهر «حله» عراق.
2- مدرسه علمي عامليه نجف.
3- مدرسه «شريف العلماء» در نجف.
4- مدرسه شماره 2 «سيد محمد كاظم يزدي» نجف.
5- مدرسه «افغانيها و تبتيها» در نجف.
6- مدرسه بزرگ «دارالحكمة» در نجف.
7- مدرسه علمي در «الرحباوي».
8- توسعه «مسجد هندي» در نجف.
9- ساختن مسجدي در شهر «هنديه» عراق.
10- تعمير مسجد و حسينيه «ذوگفل».
11- ساختن مسجد «كولاء».
12- ساختن مسجد «غماس».
13- ساختن مسجدهائي در محلهاي: آل بدير، الصويره، قلعه سكر، سويج، و شجر.
14- ساختن و تعمير مسجدهائي در لبنان، پاكستان، سوريه و افغانستان.
15- ساختن و تعمير حسينيه هائي در كركوك، كراده شرقيه بغداد، حله، الرحباوي، و مدينه منوره.
16- بازسازي مقبره «محقق حلي» در «حله».
17- بازسازي حرم حضرت «مسلم بن عقيل» و طلاكاري گنبد و ضريح آن بزرگوار.
18- بازسازي مقبره «ميثم تمار».
19- ساختن ضريح جديد «حضرت ابوالفضل عليه السلام».
آيت الله حكيم، غير اين آثار پربركت و ماندگار، از خود كتابهاي ارزشمند علمي و ديني نيز به جاي گذاشته، كه برخي از آنها بدين قرار است:
1- حقايق الاصول، شرح كتاب «كفاية الاصول» 2 جلد.
2- نهج الفقاهه، شرح كتاب «مكاسب» شيخ انصاري.
3- شرح تبصره علامه حلي، در 3 جلد.
4- رساله عملي «منهاج الصالحين» 2 جلد.
5- مناسك و احكام حج، به نما «منهاج الناسكين».
6- رسالهاي در شرح «ارث زن».
7- حاشيه بر كتاب فقهي «عروة الوثقي».
8- حاشيه بر «توضيح المسائل» آيت الله بروجردي.
9- شرح كتاب «شرح الافلاك» در علم هيئت.
10- شرح كتاب «المراح» در علم صرف.
11- كتاب «مستمسك عروة الوثقي».اين كتاب مهمترين و بزرگترين اثر علمي و استدلالي آيت الله حكيم است، كه از 14 جلد و هزاران صفحهه بوجود آمده و يك دوره كامل فقه شيعه را تشريح نموده است.
آيت الله سيد محسن طباطبائي حكيم، پس از يك عمر 84 ساله سراسر كوشش و تلاش در راه تبليغ و ترويج و احياي احكام الهي، سرانجام بيست و هفتم ربيع الاول سال 1390 هجري قمري، مطابق با دوازدهم خرداد ماه سال 1349 هجري شمسي در عراق چشم از جهان فرو بست، بيش از يك ميليون نفر در تشييع جنازه او شركت كردند، و پيكر پاك او را در كنار كتابخانهاي كه خود در نجف ساخته بود، به خاك سپردند.
بمناسبت تجليل از مقام علمي و ديني اين مجتهد بزرگ، در عراق، ايران، حجاز، لبنان، پاكستان، افغانستان، سوريه و ساير كشورهاي اسلامي، مراسم مهمي تشكيل گرديد.