اولتيماتوم مشترك روسيه وانگليس به رضاخان‌

اولتيماتوم مشترك روسيه وانگليس به رضاخان‌

رضاخان در مدت سلطنت شانزده ساله خود اقدامات زيادي در جهت غربي سازي جامعه ايراني به كار بست. روش وي نيز در اين راه ديكتاتوري مطلق بود. وي در اواخر سلطنت به توسعه روابط با آلمان علاقه يافت و مقارن آغاز جنگ دوم جهاني‌، تعدادي از كارشناسان آلماني در مؤسسات ايران مشغول كار شدند. متفقين از دولت ايران خواستند تا همه كارشناسان آلماني را اخراج كند، در غير اينصورت ايران را به اشغال نظامي تهديد كردند.
رضاخان با اين كه با حمايت مستقيم انگليسي‌ها در اسفند 1299 دست به كودتا زده و قدرت را به دست گرفته بود با آغاز جنگ دوم جهاني و پيشرفت سريع آلماني‌ها روابط سياسي دوستانه‌اي با هيتلر برقرار كرد. البته ايران به طور رسمي بيطرفي خود را در جنگ اعلام كرده بود، اما انگليسي‌ها به شدت از گسترش فعاليت آلماني‌ها در ايران نگران بودند و تلاش رضاخان را براي نزديكي به آلمان با سوءظن دنبال مي‌كردند.
روز اول تير 1320 نيروهاي آلمان هيتلري به روسيه حمله كردند. با اين حمله و باتوجه به اتحاد روسيه و انگليس در برابر دشمن مشترك‌، ايران هم در برابر تهديد جدي قرار گرفت‌. روز 5 تير دولت‌هاي روسيه و انگلستان طي دستورالعمل مشتركي، از رضاشاه خواستند تا نسبت به اخراج مستشاران آلماني از ايران اقدام كند. اين تصميم كه از سوي «سر ريدز بولارد» سفير انگليس و «اسميرنوف‌» سفير روسيه اتخاذ شد و طي ملاقاتي با رضاشاه به وي ابلاغ گرديد، در پنجمين روز حمله آلمان به روسيه رخ داد.
رضاشاه در پاسخ سفيران انگليس و شوروي اظهار داشت كه ايران كشور بيطرفي است وفعاليت آلماني‌ها در ايران هم محدود به كارهاي ساختماني و امور بازرگاني است‌.
روز 28 تير اخطار ديگري به ايران داده شد وبالاخره روز 25 مرداد يادداشت مشترك انگليس وروسيه‌، به منزله اتمام حجت به ايران بود.
سرانجام‌، روز سوم شهريور 1320 سربازان ارتش سرخ از مرزهاي شمال ونيروهاي انگليس از طريق بنادر جنوب به ايران حمله‌ور شدند وسفيران انگليس و روسيه صبح همان روز علت اين اقدام را طي يادداشت‌هاي جداگانه‌اي به نخست‌وزير وقت ايران ابلاغ كردند.
سفير كبير شوروي و وزيرمختار انگليس در منزل علي منصور نخست وزير وقت ايران حضور يافته، طي يادداشتي حمله قواي خود را به ايران ابلاغ نمودند. علي منصور نيز متعاقباً در كاخ سعدآباد رضاشاه را در جريان قرار داد. نمايندگان روس وانگليس‌، علت اين مداخله را وجود تعداد زيادي كارشناس آلماني در ايران ذكر كردند. دخالت نظامي شوروي وانگلستان در ايران به فاصله سه هفته پيش از تبعيد رضاشاه به خارج از كشور رخ داد.
در همان روز شروع حمله‌، تلگراف مفصلي به امضاي رضاشاه به عنوان روزولت رئيس جمهور امريكا مخابره شد كه سرآغاز دوران جديد روابط ايران و امريكا به شمار مي‌آيد. هرچند امريكايي‌ها در آن شرايط نمي‌توانستند كاري براي جلوگيري از اشغال ايران انجام دهند، اما زمينه مداخلات بعدي آنها فراهم شد.
روزولت 11 شهريور 1320، در حالي كه نيروهاي روس و انگليس در شمال وجنوب ايران مستقر شده بودند، به تلگراف رضاشاه پاسخ داد. رضاشاه زماني پاسخ نامه را دريافت كرد كه تمام شرايط انگليس و روسيه را پذيرفته بود؛ اتباع آلماني را از ايران اخراج كرده بود و راه‌آهن وجاده‌هاي شمالي و جنوبي كشور را در اختيار نيروهاي اشغالگر قرار داده بود.
با اين همه، مبادله پيام ميان رضاشاه و روزولت عملاً وضع را مشكل‌تر كرد. انگليس و روس‌ پيش از آن كه رضاشاه بتواند روابط نزديكتري با امريكا برقرار سازد، وي رابراي استعفا از مقام سلطنت تحت فشار قرار دادند. در نهايت هم او را از پادشاهي بركنار كردند وپسرش محمدرضا راجايگزين كردند.