غروب خونین حرم مطهر امام رضا(ع)

حوزه علمیه، دانشگاه، مدارس بر محور این کانون مبارزات خود را استمرار می بخشیدند. پایان هر راهپیمایی و تظاهرات از هر نقطه شهر منتهی به حرم مطهر می گردید، سخنرانان و رهبران انقلاب در مشهد آنجا را سنگری برای روشنگری مردم برگزیده بودند و از همین نقطه جوشش و کوشش برمی خاست.
ویژگی برجسته شهر مشهد از دیگر شهرهای بزرگ ایران، وجود پربرکت حرکت ساز و مکتب ساز امام علی بن موسی الرضا(ع) بود. بی تردید شهر مشهد با وجود این بارگاه نورانی در شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی تأثیر گسترده ای در به ثمر رساندن آن داشته است. رویدادهای مهمی که در دوران مبارزه علیه رژیم پهلوی در این شهر رخ داده، شخصیتهای بزرگی که پس از پیروزی سکاندار این کشتی نجات بخش شده اند و نیز خیل عظیمی که در پیروزی انقلاب به شهادت رسیده اند، همه گویای این مدعا می تواند باشد.
حادثه تلخ 29 آبان 57 در حرم یکی از جنایات ننگین عمال پهلوی است که با یورش به صحن های مطهر و اقدام به تیراندازی و کشتن و مجروح ساختن مردم انقلابی همراه بود. حوادث این روز را در دو بخش گزارشها و بازتابها پی می گیریم.
گزارش ها و اسناد
حادثه 29 آبان یکی از این پیچ و خم های مبارزان است. در این روز اجتماعهای مختلفی در شهر مشهد به وجود آمد که آنها را در گزارش یکی از مأموران شهربانی مشهد پی می گیریم.
روز دوشنبه 1357/8/29 برابر 19 ذیحجه 1398 مردم مشهد در اعتراض به حکومت شاه در سه منطقه شهر اجتماع نموده اند:
1 - در مسجدالرسول واقع در خیابان آبکوه تعداد هزار نفر از دانش آموزان، دانشجویان، روحانیون و کارمندان در این مجلس اجتماع کردند و یکی از روحانیون به نام شیخ عبدی سخنرانی می کند. چون تعداد زیادی از مردم جلوی این مسجد اجتماع کرده بودند، نیروهای نظامی ساعت 16/30 در محل حاضر شده و با گاز اشک آور مردم را وادار نمود تا پراکنده شوند.
2 - در ساعت 15/30 در مسجد فاضل واقع در ایستگاه سراب مجلس ختمی برای یکی از شهدای انقلاب در مشهد برگزار می گردد. حدود 200 نفر از مردم در این مراسم شرکت می کنند و یکی از روحانیون در این مجلس به سخنرانی می پردازد و چون مأموران مانع از شعار دادن مردم می شوند، ناچار محل را ترک و برای ادامه برنامه هایشان به سمت مدرسه عباسقلی خان واقع در خیابان نواب صفوی حرکت می کنند.
3 - در گزارش این مأمور همچنین به اجتماع مردم در مدرسه عباسقلی خان اشاره می شود و چون نیروهای شهربانی در آنجا حضور دارند، اوضاع در آنجا آرام می باشد. در این مجلس ابتدا یکی از روحانیون سخنرانی کرد و سپس اجتماع کنندگان از مدرسه خارج و شروع به راهپیمایی نمودند. آنها در حالی که پلاکارد و پارچه در دست داشتند و روحانیون آنها را رهبری می کردند، به سمت فلکه حضرت حرکت می کنند.
با رسیدن آنها به فلکه حضرت، نیروهای شهربانی با پرتاب گاز اشک آور و تیراندازی هوایی متفرق می شوند، ولی آنها به طور پراکنده و انفرادی وارد صحن عتیق حرم مطهر می شوند و پس از اجتماع شروع به دادن شعارهایی بر ضد شاه و همچنین پرتاب سنگ به طرف سربازان نموده که مجدداً با تیراندازی نیروهای نظامی و مأمورین متفرق می شوند. در اثر تیراندازی یک نفر از ناحیه پا و همچنین در هنگام درگیری که بین تظاهرات کنندگان و مأموران رخ می دهد، سه نفر مجروح و مصدوم شده اند که در بیمارستان بستری گردیده اند.
به دنبال دستگیری دو نفر از استادان محرک تظاهرات در صبح روز جاری توسط فرمانداری نظامی، بعدازظهر نیز عده ای از استادان، دانشجویان در محوطه بیمارستان شاهرضا (امام رضا(ع)) شروع به راهپیمایی و دادن شعارهایی بر ضد شاه نموده و سپس حدود 600 نفر از آنان در ساختمان مجتمع آموزشی مرکز پزشکی بیمارستان شاهرضا اجتماع و متحصن شده و خواستار آزادی این دو نفر استاد دستگیر شده گردیدند. 2
کشتار و خسارتها در حرم
عصر روز شنبه 8/29 مجلس یادبودی برای طلبه شهید مجاهد محمد نبی مبارز از طرف همدرسانش در مدرسه علمیه عباسقلی خان با شکوه تمام برگزار شد، پس از پایان مجلس گروه زیادی از طبقات مختلف مردم مسلمان مشهد که برای بیان خواسته های خود جایی را خالی از نیروهای نظامی نمی دیدند، به داخل صحن عتیق(انقلاب) روی آورده و با تشکیل اجتماع به سخنرانی گویندگان مذهبی گوش فرامی دادند که ناگاه در جریان درگیری مردم با یک نفر از مأموران شناخته شده ساواک که قصد بر هم زدن مراسم را داشت، عده ای از مأموران ساواک که در یک غرفه فوقانی صحن کمین نموده بودند، با اسلحه کمری شروع به تیراندازی نموده و توسط بی سیم، نیروهای انتظامی خارج از صحن را به کمک طلبیدند.
از اینجا فاجعه چنگیزی ننگین به وقوع پیوست که شنیدن خبر آن هر مسلمان معتقد و ارادتمند به خاندان عصمت و طهارت و بارگاه ملکوتی رضوی را سخت متأثر و اندوهبار و در عین حال خشمگین و برآشفته ساخت.
نیروهای نظامی حریم مقدس حضرت ثامن الائمه(ع) را برای سومین بار بعد از یورش نیروهای اجنبی روسیه تزاری و هجوم وحشیانه عمال رضاخان قلدر، مورد اهانت قرار داده و با لشکرکشی از طریق بست پایین خیابان داخل صحن(عتیق) انقلاب شده و مردم را به رگبار مسلسل بستند که در اثر این یورش دو نفر شهید و دهها نفر از زائران و انقلابیون مجروح شدند. اما کار به اینجا پایان نگرفت و نیروهای متجاوز بی شرمی را به آنجا رساندند که با چکمه های آمریکایی که از پول ملت مسلمان خریداری شده است با بی احترامی هر چه بیشتر به داخل حرم مطهر هجوم بردند و در کنار ضریح مطهر حضرت رضا(ع) مردم را به گلوله بستند و با پخش گاز اشک آور گروهی از مردم مجروح و مصدوم و دو کودک 3 و 5 ساله را خفه نمودند.
این مطلب توسط کفشداری ورودی شیخ بهایی اعلام گردید. در نتیجه این یورش وحشیانه غیرانسانی، آثار گلوله دربرخی اماکن حرم مطهر ایجاد شد.
بعد از یورش نظامیان به داخل صحن مطهر و حرم مبارک حضرت رضا(ع) و کشتار مردم در این مکان مقدس توسط عمال مزدور شاه، مردم مشهد شعارهایی را بر ضد شاه سردادند.
عذرخواهی استانداری از مردم
پس از این حادثه غم انگیز و کشتار مردم و هتک حرمت به حریم حرم مطهر رضوی علمای مشهد و دانشگاهیان، بازاریان، فرهنگیان مشهد 30 آبان را تعطیل و عزای عمومی اعلام نمودند.
علاوه بر این استاندار خراسان و نایب التولیه آستان قدس رضوی برای جلوگیری از خشم انقلابیون و تطهیر کردن خود، ضمن صدور اعلامیه ای که از رادیوی مشهد پخش گردید، واقعه تأسف بار حرم مطهر را محکوم و از مردم معذرت خواهی کرد و قول دادند عاملان این واقعه را که توسط عده ای درجه دار اشتباهاً روی داده است مجازات نماید.
واکنش علما و مردم
این فاجعه بازتاب وسیعی در افکار عمومی پیدا کرد و بار دیگر سیل صدور اعلامیه های محکومیت و مخابره تلگراف ها و تسلیت به سوی مراجع و علمای خراسان جاری شد. عمق این فاجعه لاقیدی و عدم پایبندی هیأت حاکمه به بدیهی ترین مقدسات و ارزشهای دینی را بر همگان اثبات کرد. بدون تردید شکستن قداست این مکان، نه تنها وجدان هر انسان مذهبی، بلکه هر فرد آگاه و غیرمذهبی را نیز جریحه دار می کرد.
اما صدور اعلامیه های با سوز و گداز امام خمینی(ره)، مراجع و علمای برجسته در محکومیت عاملان این فاجعه نیز برگی دیگر از اوراق این واقعه را عیان می سازد. امام خمینی(ره) از نوفل لوشاتو ضمن صدور اعلامیه ای، یکشنبه پنجم آذر را به همین مناسبت عزای عمومی اعلام کرد.
مراجع عظام قم طی صدور اعلامیه ای در 57/9/3 با اشاره به وقوع فجایع مکرر در شهرهای مختلف یادآور شدند: «با کمال تأسف و تأثر... حرم حریم مقدس حضرت ثامن الائمه امام رضا(ع) در مشهد مقدس نیز از آسیب محفوظ نمانده و مورد هتک حرمت و بی احترامی واقع شده است و در صحن مقدس تیراندازی و کشتار شده و حرم مطهر نیز مورد بی احترامی و آسیب قرار گرفته است.” مراجع مذکور نیز در اعتراض به این فاجعه، روز پنجم آذر را عزای عمومی اعلام کردند. همچنین آیةا... العظمی گلپایگانی به طور جداگانه طی مخابره تلگرافی به آیةا... العظمی سیدعبدا... شیرازی، از حمله مأموران به حرم و منزل ایشان ابراز تأثر کرد و تسلیت گفت.
آیةا... العظمی سیدعبدا... شیرازی از مراجع تقلید شیعه طی بیانیه ای در 30 آبان ضمن محکوم نمودن این جنایت در حرم امام رضا(ع) که یادآور کشتار بی رحمانه عوامل رضاخان در قیام گوهرشاد و حمله روسها به حرم مطهر بود، روز یکشنبه 57/9/5 را تعطیل سراسری و عزای عمومی اعلام کرد. موج این اعتراضها و تعطیلی در روز مذکور سراسر کشور را فرا گرفت. اجماع عمومی نیروهای مذهبی مبنی بر اعتصاب سراسری کشور در روز مذکور نقطه عطفی در تاریخ انقلاب بود.
در پی این جنایت و بی شرمی، علما و اساتید حوزه علمیه مشهد در بیت آیةا... العظمی سیدعبدا... شیرازی به مناسبت سوم این روز 57/9/3 مجلس یادبود شهدای این روز خونین را برگزار نمودند.
وقایع مشهد در روز مذکور حاکی است، در پی اعتصاب بازار و ادارات مشهد، جمعیتی نزدیک به 200 هزار نفر در مقابل منزل آیةا... العظمی شیرازی و خیابانهای اطراف اجتماع نمودند. در سایر گزارشها از تجمعاتی مشابه در مقابل منازل آیات عظام و حجج اسلام به میان آمده است که همگی این اجتماعات به هم پیوستند، تظاهرات از طرف چهارراه نادری شهدا به طرف خیابانهای پهلوی و ششم بهمن ادامه یافت و تظاهرات کنندگان نام خیابانهای مذکور را به ترتیب خیابانهای «امام خمینی» و “17 شهریور» تغییر دادند، سپس در ادامه تظاهرات خود، خیابان تهران (امام رضا(ع)) را طی نمودند و در حرم مطهر تجمع کردند.
شعارهای اصلی بر محورهای استقلال، مراجعت امام، حکومت اسلامی و تداوم مبارزه استوار بود. آقایان آیةا... واعظ طبسی و شهید هاشمی نژاد نیز از سخنرانان این مراسم بودند. در گزارش دیگر از مذاکره بازاریان مشهد با آیةا... شیرازی درخصوص پیامدهای تداوم تعطیل بازار بر اقتصاد کشور سخن به میان آمده است. با توجه به آنچه بیان شد، برآیند این حادثه غم انگیز و همگرایی مردم و علمای سراسر کشور، بستری را فراهم ساخت تا حرکت انقلاب و کشتی انقلاب زودتر به مقصدی برسد و پیروزی آن در 22 بهمن به رهبری حضرت امام خمینی(ره) دست آورد این حوادث و قیام ها گردد.
پی نوشت:
1 - اسناد شهربانی مشهد (نزد نویسنده موجود است)
2 - نشریه هفتگی
3 - رمضانعلی شاکری، انقلاب اسلامی و مردم مشهد
4 - صحیفه نور امام خمینی(ره) ج 93/5
5 - اسناد انقلاب اسلامی ج 1 ص 581 - 582
6 - شهید عبدالکریم هاشمی نژاد به روایات اسناد ساواک ص 806
7 - آیةا... سیدعبدا... شیرازی به روایت اسناد ساواک ص 185 سند شماره 94