تشکیل حزب دموکرات
فکر تشکيل حزب واحد پس از شهريور 1320 در اذهان شکل گرفته بود. علي‌الخصوص که وجود حزب توده و فعاليت گسترده آن پاره‌اي از رجال و فرهيختگان را بر اين باور کشاند که مي‌بايست در مقابل فعاليت و تبليغات گسترده حزب توده، حزب قدرتمند ديگري به وجود آيد که بيشتر جنبه ملي‌گرايانه و ناسيوناليستي داشته باشد، اما اوضاع آشفته کشور مجال چنين فعاليتي را نمي‌داد. تا اينکه قوام‌السلطنه در دوره انتخابات مجلس چهاردهم اين فکر را به طور جدي به عمل در آورد. اصول اين حزب بر مبناي عقايد خود قوام‌السلطنه استوار بود و بر اين مبنا که شاه يک مقام تشريفاتي است و اختياراتش مي‌بايست در حد قانون اساسي باشد، دور مي‌زد.
به تدريج عده‌اي از رجال پس از صدارت قوام‌السلطنه جهت مقابله با اقدامات حزب دموکرات آذربايجان، ضرورت تشکيل حزب ملي واحد که متکي به اکثريت مردم باشد پيش کشيدند. به دستور قوام، مظفر فيروز و عباس شاهنده مقدمات تأسيس حزب را فراهم کردند . احمد قوام نخست‌وزير طي نطقي در راديو تهران رسماً تأسيس حزب را در تاريخ 9 تير 1324ش اعلام کرد. بلافاصله اقشار مختلفي از مردم به ويژه طبقات متوسط، به عضويت حزب در آمدند. احمد آرامش در خاطرات خود مي‌گويد:
« ... همين که در شب 9 تير ماه تشکيل حزب دموکرات به وسيله شخص قوام‌السلطنه از راديو تهران اعلام گرديد، چنان شور و شعفي در طبقات مردم به وجود آمد که تا دو سه هفته بعد روزي هزاران درخواست عضويت از طبقات مختلف به حزب دموکرات ايران واصل مي‌گشت. شعرا و نويسندگان بدون ريا و مداهنه و از روي صفاي قلب قصائد و مقالاتي در تجليل قوام و تأييد اقدام او در تشکيل حزب دموکرات مي‌سرودند و مي‌نوشتند، بازرگانان درجه اول و متمولين صدها نامه مستقيماً به عنوان قوام‌السلطنه ارسال داشتند و هر يک پيشنهاد کردند که به قدر توانايي حاضرند از نظر مالي به حزب کمک کنند. سفراي کشورهاي خارجي و نمايندگان سياسي آنها هر کدام جداگانه قوام‌السلطنه را ملاقات کردند و به مناسبت تشکيل حزب دموکرات، به وي تهنيت گفتند...» 1
هيئت مؤسسِ حزب، 29 تير ماه تشکيل شد و قوام‌السلطنه هم بلافاصله براي اينکه جلوي نگراني روس‌ها را بگيرد، مظفر فيروز، فرد مورد اعتماد آنها را به معاونت رهبر کل حزب انتخاب کرد، اما در کنار او احمد آرامش را که تعديل‌کننده گرايش به شوروي بود به سمت دبيرکلي برگزيد.
حزب ظرف مدت کوتاهي گسترش يافت و در اکثر شهرستان‌هاي ايران به استثناي آذربايجان و کردستان شعبه‌هايي داير کرد. قوام سعي داشت با ايجاد اين حزب و توجه به حال کارگران و مستضعفان، قدرت حزب توده را در جامعه کم کند. 2
قوام با تعديل روابط کارفرما و کارگر و تعيين مزد و حقوق کارگران توانست دسايس حزب توده را در تجزيه ايران خنثي کند. او در کابينه اصلاحي خود در 1325 وزارتخانه‌اي به عنوان وزارت کار تأسيس کرد و رياست آن را به سلمان اسدي از فعالين حزب داد و توانست قدرت حزب را در کشور افزايش دهد.
حزب دموکرات تا زمان صدارت قوام و حل بحران آذربايجان در قدرت بود اما بعد از سقوط قوام‌السلطنه و از بين رفتن حمايت دولتي دچار تشتت شد و منحل گرديد.
___________________________________
1. احمد آرامش. خاطرات سلطنت سياسي. ص 132-133 .
2. فخرالدين عظيمي. بحران دموکراسي. ص 203 .