حزب دموکرات کردستان ایران

تاریخچه‌
ریشه‌های ایجاد حس ملی‌گرایی کرد
دولت شوروی از مدتها قبل از جنگ جهانی دوم به فکر ایجاد جبهه‌ای خودی در برابر مناطقی از خاورمیانه که تحت کنترل انگلستان بودند بود. لذا آنها به فکر ایجاد ناسیونالیست کرد در مناطق کرد نشین شدند. آقابکف، مامور اطلاعاتی شوروی در خاطرات خود به این علاقه اشاره کرده است. به وجود آمدن چنین منطقه‌ای راه را برای حمله شوروی به عراق که در آن زمان مستعمره انگلستان بود هموار می‌ساخت. لذا شوروی در سال ۱۹۲۷ به فکر تاسیس یک جمهوری کرد در مناطق کردنشین خاک خود افتاد تا با جلب مردمان کرد کشورهای مجاور زمینه استقلال آنها را فراهم آورد. ولی این مساله مورد موافقت وزیر امورخارجه وقت شوروی قرار نگرفت و برنامه جایگزینی برای انجام فعالیتهای روانشناختی و جاسوسی در منطقه برای کمکهای بعدی به شوروی آغاز شد. اولین مرکزی که برای این منظور انتخاب شد شهر ساوجبلاغ بود. [۱] اشغال ایران در ۱۳۲۰ امکان بوجود آمدن جمهوری کرد از خاک ایران و الحاق بعدی آن را به اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی محتمل‌تر ساخت. تحریکات شوروی و عدم حضور نیروهای دولتی زمینه ساز تشکیل جمهوری مهاباد شدند. شوروی برای تحریک و ایجاد احساسات قومی از ابزارهای روانی استفاده کرد که روزنامه‌های نیشتمان (به معنی میهن) و کردستان و همچنین روزنامه رییا تازه (راه نو) که در شوروی چاپ می‌شد از آن جمله‌اند. همچنین اجرای تاتر تبلیغاتی دایکی نیشتمان (مام میهن) را که در آن سربازان ارتش سرخ به نجات مام میهن از دست دولت ایران، عراق ترکیه و افغانستان می‌پرداختند می‌توان نام برد. در پایان این نمایش انتخاب رییس جمهور و نخست وزیر توسط مردم نشان داده می‌شد. شوروی برای اجرای اهداف خود به براندازی نهادهای دولتی و پایگاههای نظامی ایران پرداخت و برای ایجاد جنبش محلی با سران قبایل کرد تماس گرفت که همگی مخالفت کردند (قرنی آقا، عمر خان شریفی و امیر اسعد دهبکری). در نهایت به قاضی محمد پیشنهاد کرد و در شهریور 1324 قاضی محمد و تعدادی از روسای کم‌آهمیت تر ایلات به باکو رفتند. این عده پس از بازگشت حزب دموکرات کردستان را تشکیل دادند.
تاسیس
حزب دموکرات کردستان ایران روز ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ خورشیدی (برابر با ۱۶ اوت ۱۹۴۵) در شهر مهاباد تأسیس یافت. در واقع حزب دموکرات جانشین «جمعیت احیای کرد» (کۆمه‌لهٔ ژیانه‌وهٔ کورد) شده‌ است که‌ سه‌ سال پیشتر در همان تاریخ تأسیس گردیده‌ بود (و آن را به عنوان اولین تشکل کرد می‌شناسند) و تشکیلات این سازمان را به ارث برد.

بیانیه تاسیس این حزب شامل هشت بند بود:

مردم کورد ایران باید از آزادی و خود گردانی در اداره امور خود بهره‌مند باشندو در چارچوب مرزهای ایران خود مختاری داشته باشند.
حق آموزش به زبان کوردی و کاربست اداری زبان کوردی بایید برقرارشود .
انجمن ایالتی کردستان، باید بیدرنگ، موافق با قانون اساسی (مشروطه 1284خورشیدی)انتخاب شود و بر تمام اموراجتماعی و دولتی( مناطق کوردستان)نظارت کند.
کلیه کارکنان دولت در منطقه از خود منطقه باشند.
قانون واحد برای کشاورزان و مالکان وضع گردد و آینده این دو طبقه تامین شود.
حزب دموکرات کوردستان برای تامین وحدت و دوستی کامل در مبارزه با مردم آذربایجان و سایر اقوامی که در آذربایجان زندگی می‌کنند (آشوریها، ارمنیها وغیره) کوششی خاص مبذول خواهد داشت.
حزب دموکرات کوردســتان به خاطر پیشرفت کشاورزی وبازرگانی ورشد فرهنگ و بهداشت و همچنین باکیفیتترکردن زندگانی اقتصادی و معنوی خلق کورد به برداشت از معادن طبیعی کوردستان دست می آغازد و دراینراه می کوشد.
ما آرزومند‌یم مللی که در ایران زندگی می‌کنند بتواند آزادانه در راه تامین سعادت وپیشرفت کشور خویش بکوشند.
۱۵۹ روز بعد از تأسیس یعنی روز دوم بهمن ماه ۱۳۲۴ (برابر با ۲۲ ژانویه‌ ۱۹۴۶)، این حزب با استفاده‌ از شرایط مناسب آن زمان (اشغال ایران توسط متفقین) و با حمایت دولت شوروی در بخشی از خاک کردستان ایران (که در اشغال شوروی بود) حکومتی به‌ نام دولت جمهوری کردستان تشکیل داد. که‌ موءرخین از آن به‌ عنوان جمهوری مهاباد نام برده‌اند. علت آن این بود که پیشروی نیروهای شوروی به علت وجود نیروهای انگستان که از جنوب آمده بودند متوقف شد لذا سنندج و مناطق اطراف آن به عنوان مناطق حائل میان شوروی و انگستان در نظر گرفته شدند.

جمهوری کردستان تنها ۱۱ ماه دوام آورد و علت آن خروج نیروهای شوروی به علت انعقاد قراردادی از جانب دولت وقت ایران با اتحاد جماهیر شوروی و باز‌پس گیری کردستان توسط نیروهای ایران بود. ارتش در ۱۶ آذر ۱۳۲۵ جمهوری مهاباد را سرنگون کرد و نخستین رهبر حزب دموکرات و رئیس جمهور وقت یعنی قاضی محمد را به همراه بسیاری دیگر (همچون حسن مازوجی) در میدان مرکزی شهر مهاباد به دار آویخت. اعدام‌های دیگری در سقز و سایر شهرها نیز صورت گرفت. سایر اعضای حزب نیز یا زندانی شدند و یا موفق شدند به خارج و بویژه به مناطق کردنشین شمال عراق بگریزند دورهٔ حیات جمهوری مهاباد، با این همه سال که از آن می‌گذرد، هنوز توسط بعضی از ناسیونالیست‌ها و نیروهای جدایی‌طلب کرد جشن گرفته می‌شود و مورد مخالفت بعضی نیروهاست.

بعد از شکست جمهوری مهاباد اولین کنگره حزب دموکرات کردستان ایران تشکیل شد دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی عبدالرحمان قاسملو و افراد سیاسی فعاّل بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ احمد توفیق و قادر شریف و... که به پیش‌مرگ معروف بودند فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در بخش‌های کردنشین ایران و گاه عراق، حضور فعال داشتند.

کمتر از دو سال بعد از سقوط جمهوری خودخوانده، حزب دموکرات فعالیت سیاسی و تشکیلاتی خود را از سر گرفت و طی مدت زمان کوتاهی در بیشتر مناطق کردستان ریشه‌ دوانید. بعد از سقوط دولت مصدق در سال ۱۹۵۳ که‌ آزادی‌های سیاسی در سراسر ایران سرکوب گردید فعالیت حزب دموکرات کردستان نیز دچار اختلال شد. اما دو سال بعد مجدداً حزب فعالیت سیاسی و نظامی خود را به‌ صورت مخفی از سر گرفت.

دو حمله‌ وسیع پلیسی به‌ تشکیلات حزب دموکرات در سال‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۴، ضربه‌ سنگینی بر فعالیت حزب وارد کرد و موجب دستگیری حدود سیصد تن و فراری و مخفی شدن شمار بیشتری شد.با این وجود این حزب به فعالیت خود ادامه داد. فعالیت حزب چنان اوج گرفت که‌ در سال‌های ۱۹۶۷-۶۸ شماری از کادرها و اعضا حزب به‌ مدت ۱۸ ماه دست به‌ مبارزات مسلحانه‌ علیه‌ رژیم سلطنتی زدند.

بعد از شکست جمهوری مهاباد، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان روابط ایران و عراق بستگی پیدا کرد. در آن زمان مرکز حزب دمکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان عبدالرحمان قاسملو روابط بین حزب دمکرات کردستان با حزب بعث عراق به سطح همکاری رسید.
پس از انقلاب
به دنبال سقوط رژیم شاه در پی انقلاب ایران، در همان بهمن ماه ۱۳۵۷، پس از سرنگونی حکومت شاه و پیش از روی کار آمدن دولت موقت، حزب دموکرات کردستان به رهبری عبدالرحمان قاسملو به پادگان مهاباد حمله برد و پس از تسخیر آن، اسلحه موجود در پادگان را به تصرف دراورد. حزب دموکرات کردستان ضمن برگذاری میتینگ و رژه مسلحانه در شهر مهاباد که‌ در آن افراد مسلح حزب و افرادی از همه‌ مناطق کردستان شرکت داشتند فعالیت مسلحانه علنی خود را آغاز نمود. همین عمل ماه بعد در سنندج تکرار شد اما پادگان ارتش در سنندج مقاومت کرد. ولی پس از سقوط پادگان ژاندارمری اسلحه موجود در پادگان ژاندارمری به یغما رفت.

حزب دموکرات و حزب کومه له حاضر به تن دادن به فرمان دولت مبنی بر پس دادن سلاح‌ها نشدند و ضمن اعلام مخالفت با جمهوری اسلامی رفراندوم جمهوری اسلامی را تحریم کردند و خود با سلاحها و نیروی خود کنترل تقریباً تمام مناطق کردنشین استان آذربایجان غربی و بخش اعظم مناطق سنی مذهب استان‌های کردستان و کرمانشاه را به دست گرفتند و این آغاز درگیری حزب دموکرات و کومه‌له با جمهوری اسلامی بود که سال‌ها به طول انجامید.

سرانجام در ماه اوت ۱۹۷۹ و در ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ به‌ فرمان آیت‌الله خمینی تهاجم وسیعی توسط نیروهای مسلح جمهوری اسلامی به‌ شهرها و روستاهای کردستان جهت مقابله‌ با افراد مسلح حزب دموکرات کردستان و حزب کومه له صورت گرفت و اکثریت شهرها و روستاهای کردستان به تصرف حکومت مرکزی در آمدند. حزب دموکرات کردستان به خاک کشور عراق عقب نشینی کرد و به‌ فعالیت مسلحانه‌ ادامه داد.

حزب دموکرات تا همین امروز نیز نیروهای مسلحی در خاک عراق دارد.

همچنین بعدها رهبری این حزب نیز مانند بقیه اپوزیسیون به خارج کشور رفت و تا امروز نیز مرکزیت این حزب در خارج از ایران است. حزب دموکرات همواره در خارج از ایران فعالیت‌هایی داشته و در تظاهرات‌های مختلف علیه جمهوری اسلامی شرکت داشته‌است.

تا بحال دو بار دبیر کل‌های این حزب در خارج کشور ترور شده‌اند. اولین بار در سیزدهم ژوئیه ۱۹۸۹ بود که عبدالرحمان قاسلمو به همراه تنی چند از سران حزب در وین ترور شد. بار دوم در هفدهم سپتامبر ۱۹۹۲ بود که صادق شرفکندی به شیوهٔ مشابهی در رستوران میکونوس در برلین به هرمان تنی دیگر از سران حزب به قتل رسید.جمهوری اسلامی ایران هیچگاه مسئولیت این ترورها را نپذیرفته اما دست کم در مورد ترور صادق شرفکندی در برلین، دادگاه این شهر از مظنونیت خود به رهبران جمهوری اسلامی در این زمینه سخن گفتند و تنی چند از عالیرتبه ترین مقامهای ایران شامل خامنه‌ای، رفسنجانی و فلاحیان را به دادگاه فراخواندند.
رهبری تشکیلات
رهبری حزب دموکرت کردستان را کمیته‌ مرکزی تشکیل می‌دهد که‌ در حال حاضر ۲۳ عضو اصلی و ۱۲ عضو علی‌البدل دارد. کمیته‌ مرکزی در بین اعضا خویش ۷ نفر را به‌ عنوان دفتر سیاسی برگزیده‌ است که‌ دبیر کل حزب مصطفی هجری نیز جزو این عده‌ است.

پس از روی کار امدن مصطفی هجری در کنگرهٔ سیزدهم، این حزب در سال ۲۰۰۴ شعار خود را از «دموکراسی برای ایران، خودمختاری برای کردستان» به «ایران فدرال و دموکرات» تغییر داد. اخرین عمل سیاسی این حزب همکاری مستقیم با آمریکا و طرح فدرالیسم برای ایران با همکاری مایکل لدین تحلیل گر محافظه کار انستیتوی انترپرایز آمریکا می‌باشد. مصطفی هجری دبیر این حزب دومین دورهٔ انتخاب شدن بوش به ریاست جمهوری آمریکا را تبریک گفت که این امر انتقادهایی را برگزید.

اظهارات پی در پی مسئولان حزب دموکرات کردستان ایران مبنی بر اینکه ارومیه و ماکو ونقده وخوی...جزو سرزمین کردستان محسوب می‌شوند، و از جمله مصاحبه آقای رامبد لطفی پوری از مسئولان حزب با نشریه کردستان، که با گشاده دستی تمام و با مصاحبه‌ای کوتاه، شهرهای نقده، سلماس و قوشاچای (میاندوآب) و ارومیه را ضمیمه کردستان کرده‌اند و باکرکوک مقایسه کرده و ترک‌ها را نیز مهمانان آن شهرها خوانده‌اند موجب بروز انتقادات شدیدی از این حزب شده‌است.

آقای هجری در سخنرانی خود در کنفرانس استقلال کرد، رسما اعلام کرد که:

«حزب دموکرات کردستان ایران هیچگاه استقلال کردستان را به عنوان یکی از اشکال حق تعیین سرنوشت نه تنها رد نکرده بلکه از آن به عنوان حق مسلم و مشروع ملت کرد در همه بخشهای کردستان یاد کرده‌است». مراد ایشان از همه بخش‌های کردستان نیز همان نقشه «الکردستان الکبری» بارزانی است که در برگیرنده بخش بزرگی از آذربایجان و لرستان و تمامی کرمانشاهان و ایلام است. دو ماه پس از سخنرانی دبیرکل، رامبد لطفی پور یکی از کادر‌های بلندپایه آن حزب در کردستان و نیز وب‌گاه آن حزب از پاکسازی آذربایجان غربی و کرد بودن آن دیار سخن گفت: «چنانکه میدانیم شهر ماکو همچون برخی از دیگر شهرهای کردستان مانند اورمیه - نقده - میاندوآب - سلماس و.... بافت جمعیتی آن از ترکیب دو ملت کرد وترک به وجود آمده‌است. همچنانکه جمعیت کرکوک در کردستان جنوبی را کرد وترک وعرب تشکیل می‌دهند. اما واقعیت این است که کرکوک شهری کردستانی است به همین صورت ماکو - ارومیه - نقده - میاندوآب - سلماس و..... هم شهرهای کردستانی هستند این واقعیت مناقشه بردار نیست. تظاهرات وقیام ملی اخیر کردها در ماکو سند غیرقابل انکاراثبات این واقعیت می‌باشد. این شهرها هر چند که ساکنان ترک زبان هم داشته باشند اما سرزمین کرد هستند وترکها در آنجا مهمانند وقابل احترام وباید با انها محترمانه رفتار نمود. همچون اقلیتی ساکن این سرزمین اند. در سرزمین کردها به سر می‌برند. براین مسأله هیچ ایرادی نیست».

انشعاب در حزب دمکرات کردستان ایران
عبدالله حسن‌زاده دبیرکل قبلی حزب دمکرات کردستان ایران همراه با چندین تن از اعضای با سابقه و رهبری حزب در تاریخ ۱۶٫۱۲٫۲۰۰۶اعلام کردند که‌ راه خود را از راه‌ اکثریت کومیته‌ مرکزی منتخب کونگره‌ سیزدهم حزب جدا و از این تاریخ به‌ بعد با نام حزب دموکرات کردستان که‌ نام سابق حزب نیز هست فعالیت خواهند کرد عبدالله حسن زاده، روز پنج شنبه هفتم دسامبر ۲۰۰۶ به خبرگزاری فرانسه گفته‌است که انشعاب او وهم حزبی‌هایش به صلح آمیز و بدون هرگونه درگیری انجام شده‌است. آقای حسن زاده که در کوی کردستان به سر می‌برد می‌گوید در دو سال گذشته بحث اصلی در درون حزب، پیرامون اصلاح ساختار رهبری جمعی حزب بود و به دلیل عدم رسیدگی به خواست هایمان، به این نتیجه رسیدیم که این تصمیم را بگیریم. حزب دمکرات کردستان می‌گوید علت انشعاب، اختلاف بر سر مساله رهبری حزب بود. در همین زمینه، کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان در اطلاعیه‌ای گفته‌است میانجی گری‌های حزب دمکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان عراق در ترغیب اکثریت کومیته مرکزی‌ به اجرای قوانین حزب بی نتیجه بوده‌است. عبدالله حسن زاده گفته‌است که: من به اسلحه باوری ندارم. دیگر دوران آن تمام شد و حال فقط برای هراس از حمله و تهاجم و همان حس ناامنی و دغدغه از هجوم، سلاح داریم و زمین نگذاشته‌ایم... و اگر شد، بدون اسلحه و دفاع چه کنیم؟... تسلیم که نمی‌خواهیم بشویم، باید مردانه مقاومت کرد و در این سن ۶۸ سالگی هم خود حاضرم که برای اعتقادم بجنگم... بدا به احوال کسی که از کشوری خارجی بخواهد که وطنش را برایش اشغال کند و حکومتش را تغییر دهد !... من هر روز عراق را می‌بینم و هرگز حاضر نیستم که چنین بلایی سر کشورم بیاید و ایران به چنین حال و روزی مانند عراق بیافتد تار و پود ملت ایران را همگان تشکیل داده‌اند «فارس و ترک و کرد و لر و بلوچ و عرب و ارمنی و گیلکی و...» و نمی‌شود یکی را ملت نامید و دیگری را زیر مجموعه آن ملت!... و باید به این امر دقت کرد".
رابطه با سایر جریان‌ها
حزب دموکرات کردستان ایران در تاریخ خود با جریانات مختلفی رابطه‌های مختلفی داشته‌است. در زمان جمهوری مهاباد این حزب رابطهٔ حسنه‌ای با فرقه دموکرات آذربایجان داشت. پس از جمهوری مهاباد میان حزب دمکرات کردستان و حزب توده ایران تا کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ وحدت تشکیلاتی‌ وجود داشت.

بعد از شکست جمهوری مهاباد، سطح رشد و تنزل جنبش کردها، به سطح اختلاف میان روابط ایران و عراق بستگی پیدا کرد. در آن زمان مرکز حزب دمکرات کردستان ایران به عراق انتقال یافت. در زمان عبدالرحمان قاسملو روابط بین حزب دمکرات کردستان با حزب بعث عراق به سطح همکاری رسید.

در دورهٔ جنگ مشترک علیه جمهوری اسلامی این حزب گاها با کومه‌له مشارکت‌هایی داشت اما نهایتا به درگیری‌هایی نظامی با این سازمان کشیده شد جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران (دهه ۶۰) که اوج آن جنگ این دو نیرو با هم در اواسط دههٔ ۶۰ بود. (بعدا هر دو نیرو از ایجاد درگیری بین همدیگر «احساس تاسف» کرده‌اند).

در زمان جنگ ایران و عراق نیروهای این حزب در کردستان عراق مستقر بودند و با این دولت علیه ایران متحد شدند و با دریافت پول و اسلحه از عراق با ارتش ایران در زمان جنگ ایران و عراق جنگیدند.

این حزب ابتدا با سازمان مجاهدین خلق همکاری‌هایی داشت و حتی عضو شورای ملی مقاومت بود اما نهایتا با آن جریان اختلاف پیدا کرد و توسط مجاهدین از شورای ملی مقاومت «بیرون شد».

کنگره‌های حزب دموکرات کردستان
حزب دموکرات کردستان تاکنون سیزده‌ بار کنگره‌ حزبی برگذار نموده‌ است:

کنگره‌ اول ۱۹۴۵
کنگره‌ دوم ۱۹۴۶
کنگره‌ سوم ۱۹۷۳
کنگره‌ چهارم ۱۹۸۰
کنگره‌ پنجم ۱۹۸۱
کنگره‌ ششم ۱۹۸۴
کنگره‌ هفتم ۱۹۸۵
کنگره‌ هشتم ۱۹۸۸
کنگره‌ نهم ۱۹۹۲
کنگره‌ دهم ۱۹۹۵
کنگره‌ یازدهم ۱۹۹۷
کنگره‌ دوازدهم ۲۰۰۰
کنگره‌ سیزدهم ۲۰۰۴
در کنگره‌ بیستم بین‌الملل سوسیالیست که‌ طی روزهای ۹ تا ۱۱ سپتامبر ۱۹۹۶ در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک برگذار شد، حزب دموکرات کردستان ایران به‌ عنوان عضو بین‌الملل سوسیالیست پذیرفته‌ شد.
رهبران حزب دموکرات کردستان ایران
قاضی محمد
احمد توفیق
دکتر عبدالرحمان قاسملو
صادق شرفکندی
عبدالله حسن‌زاده
مصطفی هجری