اردشير زاهدي

اردشير زاهدي

نام اردشير زاهدي با چند ويژگي در تاريخ ايران شناخته مي‌شود: دو دوره سفارت ايران در امريكا كه دوره دوم آن تا 1357 ش يعني پيروزي انقلاب اسلامي دوام داشت. دوم به واسطه اينكه داماد شاهنشاه ايران ـ محمد‌رضا شاه (1298 ـ 1359 ش) ـ و به واسطه برپايي مهمانيهاي پر زرق و برق و عياشيهاي مفرط و ولخرجيهاي گزاف او از سرمايه ملت ايران براي جلب‌نظر آمريكاييها.
اردشير زاهدي فرزند سپهبد فضل‌الله زاهدي (1271ـ1342ش) به سال 1307 ش در تهران به دنيا آمد. تحصيلات ابتدايي خود را در تهران و اصفهان گذراند و براي ادامه تحصيلات در 1323 ش به دبيرستان اسلاميه بيروت رفت و يك سال بعد عازم آمريكا شد و در 1329 ش در رشته مهندسي كشاورزي و علوم اقتصادي از دانشگاه يوتا فارغ‌التحصيل شد و در اين مدت زبانهاي انگليسي و فرانسه را فرا گرفت.
پس از بازگشت به ايران به خاطر موقعيت پدر و دوستان امريكايي‌اش به استخدام وزارت كشاورزي درآمد و معاونت خزانه‌داري كميسيون مشترك ايران و امريكا براي بهبود امور روستايي اصل چهار ترومن را برعهده گرفت. ترومن، رئيس‌جمهور وقت امريكا، در 1947 م پيشنهاد كمكهاي اقتصادي، فني و نظامي به كشور‌هايي را داد كه در معرض خطر نفوذ كمونيسم قرار داشتند. اين طرح در ايران به اصل چهار ترومن معروف شده بود. در مأموريتي يك ساله كه در 1331 ش براي فراگيري آموزش فنون جديد كشاورزي به امريكا رفت با عوامل سازمان اطلاعات مركزي امريكا ـ سيا ـ در ارتباط بود و عليه حكومت ملي دكتر محمد مصدق (1261ـ1345ش) ـ كه به فرار محمدرضا شاه از ايران انجاميد ـ همكاري گسترده‌اي را آغاز كرد. در جريان كودتاي 28 مرداد 1332 كه منجر به سقوط دولت مصدق شد به همراه پدرش ـ فضل‌الله زاهدي ـ نقش فعالي در برگرداندن محمدرضا شاه به سلطنت ايفا كرد. كرميت روزولت در خاطرات خود از اردشير زاهدي و حضور فعال وي در ماجراي 28 مرداد 1332 با اسامي مستعار «مصطفي» و «ويسي» نام برده است. بعد از كودتا، پدرش نخست‌وزير شد و اردشير نيز مدال درجه اول رستاخيز گرفت و در 1332 ش سمت آجودان كشوري شاه را به دست آورد و كتابي هم با عنوان قيام ملي 28 مرداد؟! در 1333 ش نوشت. در دوران نخست‌وزيري پدرش بدون داشتن سمتي همه‌كاره نخست‌وزيري بود و خيلي از كارها با نظر و صلاحديد او حل و فصل مي‌شد.
زاهدي در 1336 ش با شهناز پهلوي ـ دختر شاه و فوزيه ـ ازدواج كرد و حاصل اين ازدواج دختري به نام «مهناز» بود؛ اين ازدواج تداوم نداشت و در 1343 ش به طلاق انجاميد. با اين حال شاه بدون توجه به اين امر در بيشتر امور مملكتي با اردشير زاهدي مشورت مي‌كرد و به او اعتماد داشت زيرا تداوم سلطنت خود را به گونه‌اي مديون خاندان زاهدي مي‌دانست.
زاهدي تا مرداد 1338 سرپرست دانشجويان ايراني خارج از كشور و نماينده مخصوص شاه در امور دانشجويان خارج از كشور بود. در اين مدت وظيفه او همراه كردن دانشجويان با نظام سلطنتي پهلوي بود كه در اين راه موفقيتي به دست نياورد و از 1338 تا 1340 ش به عنوان سفير شاه در واشنگتن بود كه اين انتصاب او از طرف شاه با توجه به سن زاهدي (31 سال) و اهميت پست سفارت امريكا، مهم‌ترين پست ديپلماتيك در وزارت امور خارجه ايران، نشانگر روابط ويژه شاه و اردشير زاهدي از يك سو و واشنگتن از سوي ديگر بود. زيرا محمد رضا شاه با اين انتصاب قصد داشت از ارتباط قوي زاهدي با سازمان سيا و مقامات امريكايي براي تحكيم پايه‌هاي سلطنت خود استفاده كند. وي در دوران سفارتش به سال 1340 ش از طرف دانشگاه يوتا دكتري افتخاري در حقوق و علوم گرفت اما به دليل حساسيت شديد دانشجويان ايراني و واكنش آنها عليه حركات زننده زاهدي و نيز نارضايتي دكتر علي اميني (1284 ـ 1371ش) نخست‌وزير وقت از توطئه‌هاي زاهدي در واشنگتن عليه دولت، در 1340 ش از سفارت ايران در امريكا بر كنار شد.
در دوران نخست‌وزيري اسدالله علم (1298ـ1357ش) در شهريور 1341 با عنوان سفير ايران به لندن فرستاده شد كه تا آذر 1345 در اين پست ماند. با روي كار آمدن كابينه امير‌عباس هويدا (1295 ـ 1358ش) در دي 1345 ش اردشير زاهدي به سمت وزير امور خارجه منصوب گرديد كه تا 1350 ش ادامه داشت. زاهدي در مدت وزارتش بنابر اسناد ساواك در سالهاي 1346 تا 1348 ش تلاش زيادي نمود تا هويدا را كنار زده خود به نخست‌وزيري برسد. اين تلاشها سبب بروز ناآرامي در جو داخلي دولت شد و شاه را بر آن داشت تا او را دوباره از تهران دور نمايد و در اسفند 1351 به عنوان سفير كبير ايران به امريكا فرستاد كه تا پيروزي انقلاب اسلامي در اين سمت بود. در اين دوران (1351ـ1357ش) نام سفارت ايران در واشنگتن مترادف با «خانه فساد» بود. سفارت ايران از مركزي براي حفظ منافع ايرانيان مقيم امريكا به كانون قرارداد‌هاي محرمانه ايران و امريكا و دريافت رشوه‌هاي كلان درآمده بود. اغلب قرار‌دادهاي اقتصادي و نظامي مهم در سالهاي 50ـ1340 بين ايران و امريكا به نوعي با دخالت و وساطت‌ اردشير زاهدي انجام مي‌گرفت. دوستان امريكايي و انگليسي‌اش او را به خاطر خوش خدمتيهايش «پسر خوب» good boy خطاب مي‌كردند.
در سفر سال 1354 ش شاه به امريكا نقش اردشير زاهدي در انعقاد معاملات تجاري و بازرگاني بين ايران و امريكا، از جمله ترغيب شاه به خريد سهام شركت ورشكسته هواپيمايي پان امريكن باعث شد تا مطبوعات بي‌طرف امريكايي، اين سفر را، فروش ايران توسط اردشير زاهدي اعلام كنند، چون در اين سفر با وجود هيئت همراه شاه، تنها زاهدي همراه شاه در جلسات و ديدار‌هاي مهم بود. با ترغيب زاهدي، شاه در اين دوره كمكهاي اقتصادي عجيبي حتي به كشور‌هاي توسعه‌يافته غرب از جمله كمك دويست ميليون دلاري به بانك جهاني و كمك 580 ميليون دلاري به صندوق بين‌المللي پول و كشور‌هايي نظير فرانسه كرد. زاهدي در همين سال در جواب خبرنگار امريكايي گفته بود «هركس مي‌خواهد با ايران معامله كند بايد به سفارت بيايد. ما 24 ساعته در اختيار آنان هستيم. با توجه به موافقت كميسيون مشترك هر دو كشور، ايران مي‌تواند تا پانزده هزار ميليون دلار در امريكا خرج كند...»
در 15 تير 1358 مجله اطلاعات هفتگي به انعكاس اعترافات منشي امريكايي اردشير زاهدي پرداخت. بنا به اعترافات او، زاهدي به حدود چهار هزار نفر از رجال و شخصيتها و روزنامه‌نگاران امريكايي، از طرف شاه سابق رشوه مي‌داد. او به خاطر حاتم‌بخشيهايش از سرمايه ملت ايران به كشور‌هاي خارجي و سرسپردگي محض به خاندان پهلوي، حدود هيجده نشان از كشور‌هايي چون: لبنان، مراكش، برزيل، عراق و... و هشت نشان داخلي با نامهاي نشان تاج درجه سه، نشان همايون درجه دو، نشان تاج درجه دو، نشان همايون درجه يك، نشان فرهنگ درجه يك، نشان رستاخيز درجه يك، نشان 28 مرداد و نشان درجه يك تاج به او اعطا شد و علاوه بر اين در 1348 ش از دانشگاه چونگانگ سئوال و در 1352 ش از دانشگاه كامرس امريكا دكتري افتخاري در رشته حقوق دريافت نمود.
هم‌زمان با اوج‌گيري انقلاب اسلامي در سالهاي 57ـ1356 ش و ناكار‌آمدي حربه‌هاي گوناگون سياسي و نظامي رژيم چون تغيير كابينه‌ها، دستگيري ظاهري چهره‌هاي بنام رژيم به بهانه مبارزه با فساد و رشوه‌خواري، برخورد نيرو‌هاي نظامي ـ انتظامي در شهر‌ها با تظاهرات مردم مسلمان، حضور ارتش در خيابانها، اعلام حكومت نظامي و... زاهدي تصميم به بازگشت به ايران گرفت. او مي‌خواست همانند پدرش كه در كودتاي 28 مرداد، شاه را به ايران بازگردانده بود، اين بار او منجي شاه شود و مانع از برافتادن سلطنت پهلوي گردد. او كه در اين زمان مقام سفارت ايران در امريكا را برعهده داشت بنا به توصيه سياستمداران امريكايي به ايران آمد. چون با توجه به موقعيت اردشير زاهدي در نزد شاه او را منبع خوبي براي كسب اخبار و اطلاعات دست اول از اوضاع ايران مي‌دانستند و به همين خاطر تا آخرين روزهاي حضورش در تهران مدام با او در تماس بودند. تلاشهاي او راه به جايي نبرد و به ناچار از كشور گريخت.
در خارج از ايران، هم در لندن و هم در امريكا با تأسيس كلوپ«پان امپريال» به همراه ارتشبد اويسي و با خريد ميليونها دلار اسلحه و قرار دادن آن در اختيار سپهبد پاليزبان، تلاشهايي براي اتحاد ايرانيان مقيم امريكا و اروپا عليه جمهوري اسلامي به راه انداخت كه نهايتاً به شكست انجاميد. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، حكم اعدام غيابي اردشير زاهدي توسط آيت‌الله خلخالي رئيس دادگاه انقلاب اسلامي صادر شد.
اردشير زاهدي هم‌اكنون (1382ش) در ويلاي مجلل 25 ميليون دلاري‌اش در بورلي هيلز (لس‌آنجلس) زندگي مي‌كند و بعضي از امور سياسي و اقتصادي فرح و فرزندانش را اداره مي‌كند. مأموران دولت امريكا به خاطر خدمات وي به امريكاييها از اين ويلا حفاظت مي‌كنند.