رضاخان و لردهاي انگليس

بحثی که در 14 می 1924 در مجلس لردهاي بریتانیا در گرفت و در مباحث پارلمانی (بایگانی شده، حاکی از آن است که نگرانی انگلیسی‌ها از عامل ایرانی خود کاهش یافته است.
لرد لمینگتون مي گويد: «دو یا سه ماه پیش، زمانی که احمد شاه کشور را ترک کرد بسیاری بر این باور بودند که وی هیچگاه به عنوان شاه به ایران باز نخواهد گشت . جنبش بسیار قدرتمندي نيز برای بنیان نهادن جمهوری، در ايران به راه افتاد. مجلس درصدد بررسی این مسئله بود؛ اما شمار زیادی از تظاهر‌کنندگان به رهبری مقامات روحانی در تهران در برابر مجلس تجمع کردند و اعلام نمودند که به عقیده ایشان [حکومت] جمهوری برخلاف مباني مذهبی مردم ایران است و در نتیجه نمی‌تواند در این کشور پا بگیرد. در میان تمام این تغییرات رنگارنگ چهره بسیار قابل توجهی پا به میدان گذاشت که او را با نام سردارسپه، فرمانده کل قوا، می‌شناسند. کسی که به نظر من می‌بایست دیکتاتور ایران نام بگیرد. امیدوارم که دولت اعلی‌حضرت در آینده نزدیک اطلاعاتی در مورد اوضاع فعلی امور در اختیار ما بگذارد و خبر از بهتر شدن روابط میان ما و ایران بدهد.»
 لرد پارمور، رئیس مجلس لردها نيز مي گويد : «جایگاه فعلی ما در ایران چنین است. تا آنجا که قانون و نظم در کشور ایران اجازه می‌دهد، به نفع ماست که پایدارترین شکل حکومت در ایران مستقر گردد و از سویی دیگر جایگاه اقتصادی ایران می‌بایست بر بنیانی استوار بنا نهاده شود. طی دو سال اخیر تلاش‌های بسیاری در این دو زمینه صورت گرفته است. شکی نیست که در این مدت حوادث مهمی رخ داده است، حوادثی که لرد عزیز نیز بدانها اشاره کرد و بنده نیز باید به آنها اشاره کنم؛ حوادثی که در ارتباط با جنبش جمهوری‌خواهی و تظاهرات ضد جمهوری‌خواهی است؛ اما در کل ایران، طی دو سال گذشته هم در ثبات بخشی به حکومت خود و هم در پیدا کردن مبنایی مستحکم برای اقتصاد خود، به سمتی پیش رفته است که کاملاً به نفع دولت انگلستان است. جناب لرد پیش از هر چیز به اوضاع سیاسی ایران اشاره کردند. این اوضاع طی دو سال اخیر دچار تغییر قابل‌توجهی شده است؛ طی این مدت کشور ایران شاهد ظهور چیزی بودند که به نظر بنده می‌بایست آن را دیکتاتوری رضاخان (سردارسپه) بنامیم. فردی با ویژگی‌های منحصر به فرد که به ندرت در میان ایرانیان دیده می‌شود. این ویژگی‌ها او را قادر ساخت ارتشی متشکل از 22000 پیاده نظام و 8000 سواره نظام تشکیل داده و 94 توپ و 200 مسلسل به همراه تعدادی هواپیما و ماشین زرهی در اختیار اين ارتش بگذارد. نتیجه این شد که وی توانست اراده خود را بر سراسر کشور ایران حاکم گرداند و با به پديد آوردن شرایطی ویژه، موفق شد اوضاع سیاسی ایران را تثبیت کند و اوضاعی را بر این کشور حاکم گرداند که سالهای سال کسی طعم لذت بخش آن را نچشیده بود. از ماه اکتبر سال گذشته وی علاوه بر وزارت جنگ، ریاست وزرا را نیز بر عهده گرفته است و باید گفت از سیزدهم می به بعد وزارت‌خانه جدیدی به رهبری او تأسیس شده است. همانطور که لرد عزیز متذکر شدند، بی‌تردید مطبوعات محلی برای مدت زمان مشخصی مکرراً به بریتانیا حمله کرده و روابط حسنه ما و دولت ایران را به چالش می‌کشیدند؛ اما از زمان به قدرت رسیدن رضاخان، دیکتاتور نظامی و کسی که مردم ایران به شدت از او می‌ترسند، این‌گونه تبلیغات منفی پایان یافته است و در حال حاضر تبلیغی علیه بریتانیا صورت نمی‌گیرد... من بر این عقیده‌ام که رضاخان یک دیکتاتور نظامی است و چنین تلقی از وی به هیچ وجه اشتباه نیست. با اين حال گمان نمی‌کنم که وی هیچگاه درصدد آسیب وارد کردن به این مملکت باشد. همانطور که جناب لرد اشاره فرمودند، در اوایل سال جاری جنبش جمهوری‌خواهی در ایران به راه افتاد؛ اما مخالفت علما باعث شد که این جنبش در ماه مارس به پایان کار خود برسد. در این زمینه، آخرین گزارشی را که از ایران به دست من رسیده است، برای شما قرائت می‌کنم و مطمئنم اوضاع را به خوبی برای شما روشن خواهد نمود. در این گزارش آمده است: «این جریان ـ جنبش جمهوری‌خواهی ـ اکنون بار مذهبی به خود گرفته است و علمای دیني پا به عرصه نهاده و همانند قهرمانان ضد جمهوری عمل می‌کنند. از این رو تمام تظاهرات ضدجمهوری که برگزار می‌گردد اساس مذهبی دارد و سخنرانی‌هایی که ایراد می‌گردد بر مبانی اسلامی استوار است. اکثر این مردم علاقه وافری به امور مذهبی دارند. آنان از شعاری استفاده می‌کنند که افراد بی‌طرف و دو دل را نیز به سوی خود کشانده‌اند، در نتیجه احساسات یکپارچه‌ای در میان گروه‌های مختلف مردمی تهران به وجود آورده‌اند که یک صدا با شیوه حکومتی جمهوری مخالف می‌ورزند. با اینکه گام بلندی به سوی حکومت جمهوری برداشته شد، اما کارکرد احساسات مذهبی مردم ایران باعث عقب‌نشینی این حرکت شده و به نظر نمی‌رسد بیش از این گامی به آن سو برداشته شود. همانطور که جناب لرد نیز می‌دانند، شاه و نزدیکان بلافصل او، چون آزادی شخصی و حتی جان خود را در خطر می‌دیدند، تهران را ترک کردند. اما از زمانی که وی تهران را ترک کرده است، شدت و حدت جنبش جمهوری‌خواهی، همانند آن زمان نیست.»
لرد کرزن نفر بعدی بود که به سخنرانی پرداخت: «قسمت عمده‌ای از مطالبی که امروز ایراد گردید، شخصیت و دستاورد‌های رئیس‌الوزرای فعلی ایران، رضاخان را کاملاً آشکار گردانید. گفته‌های هر دو عالیجناب را تأیید می‌کنم. این دولتمرد سرباز که ریشه در خانواده‌ای حقیر و غیراصیل دارد ـ و مدتی در ديويزيون قزاق مشغول خدمت بوده است ـ به وسیله اشخاص و خدمات دولتی جایگاهی برای خود دست و پا کرده که از چهل یا پنجاه سال پیش تا کنون در ایران دیده نشده است. وی فرمانده قوا و رئیس دولت است و دستاورد‌های او همچون تأسیس ارتشی منظم، قدرتمند و مؤثر، برقراری نظم و حاکم نمودن قانون و آرام نمودن عشایر دردسرساز مناطق کوهستانی جنوب، بسیار قابل توجه است. در تمام این مدت، با اینکه سیاست‌های وی تنها در راستای خدمت به اهداف ملی کشور و برآوردن منافع كشور بوده است، اما تا آنجا که بنده مطلعم هیچگاه رویکرد خصومت‌آمیزی نسبت به ما نداشته است... سِر لورن، وزیرمختار اعلی‌حضرت [پادشاه انگلستان] در تهران ـ طی دو سال اخیر بسیار تلاش کرده و در دفاع از منافع ما در ایران به موفقیت بزرگی نائل آمده است؛ دولت اعلی‌حضرت پادشاه بریتانیا نسبت به تلاش‌های این دولتمرد [رضاخان] نيز رویکردی مثبت و سرشار از رضایت‌مندی دارند. من نیز به شما عالیجنابان پیوسته و آرزو می‌کنم وی در تمام تلاش‌های خود به موفقیت دست یابد.»