فرار شاه به بغداد (زندگي سياسي شاه – قبل از كودتاي 28مرداد)

شماره صفحه:387    انتشار خبر صبحگاه راديو تهران و پيام ارنست پرون كه با بي سيم ازتهران با كلاردشت ارتباط داشت شاه را از شكست توطئه اي كه بدستور بيگانگان عليه كشورش تدارك ديده بود آگاه ساخت. وي بيدرنگ همراه همسرش ثريا با يك هواپيماي يك موتوره كوچك كه آماده داشت به رامسر پرواز كرد و از آنجا با هواپيماي دوموتوره بيچكرافت به خلباني سرگرد محمد خاتمي و آتاباي عازم بغداد گرديد. محمدرضا كه سالها درباره چگونگي فرار خود در روز 25مرداد 1332 مطلبي نگفته بود پس از انتشار كتاب ضد كودتا بوسيله كرميت روزولت و افشاي خيانت هاي او به سكوت بيست و پنج ساله پايان داد. وي داستان فرار از رامسر به بغداد را بدين شرح نقل كرده است:«...خوب به خاطر دارم كه دو شب متوالي خواب به چشمم نرفته بود. آنروز پيش از طلوع آفتاب راديوي مصدق خبر شكست طرح مرا منتشر ساخت. چند دقيقه بعد كه پيام حاكي از بازداشت نصيري را دريافت كردم به اتفاق ملكه ثريا با استفاده از هواپيماي كوچكي كه در دسترس داشتيم نخست به رامسر پرواز كرديم و پس از بيست دقيقه به آنجا رسيديم. سپس با هواپيماي دوموتوره بيچكرافت رهسپار بغداد شديم. همراهانم دوتن بودند يكي سرپرست اسبهايم كه با اصرار فراوان همراهمان شد و ديگري سرگرد خاتمي كه بعدها فرمانده نيروي هوايي گرديد و با خانواده ما وصلت كرد...چند ساعت بعد در بغداد فرود آمديم... فاطمي وزير خارجه مصدق به سفير ما در بغداد تلگراف كرده بود كه مرا بازداشت كند و عجيب اينكه آن مرد درصدد اجراي آن دستور بود ولي كوشش او به جايي نرسيد. ما دو روز در بغداد توقف كرديم و پس از زيارت اماكن مقدسه با يك هواپيماي مسافري عازم رم شديم»{به نقل از پاسخ به تاريخ}. مقارن ظهر روز 25مرداد هواپيماي فراريان روي فرودگاه بغداد رسيد. در آنروز گروهي

 

شماره صفحه:388    از شخصيت هاي مملكتي براي استقبال از ملك حسين پادشاه اردن كه قرار بود وارد بغداد شود به فرودگاه آمده بودند. ملك فيصل پادشاه جوان عراق نيز كه براي بازديد استانهاي كشور رفته بود با هواپيما به پايتخت مراجعت مي كرد. سرگرد خاتمي بي آنكه هويت سرنشينان هواپيماي بيچكرافت را فاش كند به برج مراقبت فرودگاه بغداد گفت كه به علت نقص فني ناگزير به فرود آمدن است به همين به هواپيما اجازه نشستن داده شد. بيچكرافت  پس از فرود در فاصله زيادي از محل اجتماع مستقبلين پادشاه اردن و پادشاه عراق در گوشه اي از فرودگاه توقف كرد.سرهنگ غلامرضا مصور رحماني كه در آن موقع وابسته نظامي ايران در عراق بوده داستان ورود فراريان را بدين شرح نقل كرده است: « شتاب و دستپاچگي شاه در فرار از ايران به حدي بود كه لباس مرتب نپوشيده بود و حتي جوراب به پا نداشت...هواپيماي بيچكرافت  در گوشه فرودگاه متوقف شده بود و شاه و همسرش بلاتكليف ايستاده بودند. برحسب اتفاق آنروز اعضاي وزارت خارجه عراق منتظر ورود ملك حسين پادشاه اردن بودند كه نيم ساعت بعد وارد بغداد مي شد به همين دليل كسي متحمل هواپيماي بيچكرافت نشده بود. وقتي رئيس تشريفات وزارت خارجه عراق كه براي استقبال از ملك حسين به فرودگاه آمده بود چشمش به هواپيماي بيچكرافت و مسافرين آن افتاد از هر كسي راجع به آن و هويت مسافرين پرسش كرد جواب صحيحي نشنيد. وي از نظر كنجكاوي به طرف هواپيما رفت و با تعجب مشاهده كرد يكي از مسافرين شاه است كه او را مي شناخت. وي فورا شاه و همراهانش را به جايگاه مخصوص هدايت كرد و چگونگي را به وزير  امور خارجه عراق اطلاع داد. به دستور نوري سعيد(نخست وزير عراق) شاه و ملكه را به عنوان ميهمان دولت عراق پذيرفتند و آن ها را  قبل از اينكه ملك حسين به فرودگاه وارد شود از آنجا خارج كردند. «ورود ميهمان ناخوانده با توجه به لحن راديو ايران در مورد فرار او  و اخبار  و مقالات روزنامه هاي تهران كه از راديو نيز پخش مي شد و دستورالعمل تلگرافي دولت ايران كه مردم از آن استحضار پيدا كردند نه تنها ناراحتي دستگاه سفارت بلكه ايرانيان مقيم بغداد نيز شده بود.

 

شماره صفحه:389    اكثريت ايرانيان مقيم بغداد را  عشاير لر تشكيل مي دهند. اين عشاير در موقع اجراي برنامه خانمانسوز اردوكشي لرستان و اسكان ايلات در زمان رضاشاه ناگزير به مهاجرت به عراق شده و اغلب آنها در مشاغل پايين در اسكله ها، ايستگاه راه آهن و نظاير آن امرار معاش مي كردند. «ورود ناگهاني شاه و ميهمان شدن به حكومت بغداد در ذهن لرهاي مهاجر اين نگراني را بوجود آورده بود كه شايد براي برگرداندن او نقشه اي باشد و يا طرح شود و دولت عراق آن ها را مجبور به قبول خدمت در اردوي شاه كند. فرداي آنروز كه 26مرداد بود تظاهرات منظم و مسالمت آميزي از طرف آنها به عنوان اعتراض به حضور و اقامت شاه در بغداد انجام گرفت كه در آن بسياري از ساكنين بغداد نيز از روي احساسات طبيعي و همدردي با  ملت ايران شركت كردند. افكار عمومي نيز بطور محسوس بر له تظاهر كنندگان بود. «اين تظاهرات صبح روز 27مرداد نيز با همان نظم و ترتيب انجام شد ولي آنچه ما را  متعجب كرده بود اين بود كه در تظاهرات آن روز عده اي از مامورين خفيه عراق هم كه آنها را مي شناختيم شركت كرده بودند و حرارت و ابراز هيجان آنها از همه زياد تر بود. تنها تعبير ما ازاين كيفيت اين بود كه دستگاه دولت عراق نيز احتمالا وجود شاه را در بغداد مخل به مصلحت خود دانسته و با پشتيباني از تظاهرات در صدد ايجاد مجوزي براي اعتذار از ادامه توقف و پذيرايي شاه برآمده است. اين حدس ما صحيح بود زيرا همان روز شاه با هواپيماي مسافربري بغداد را به قصد رم ترك كرد. ناگفته نماند كه هواپيماي بيچكرافت شاه را وابسته نظامي ايران از تصرف او خارج كرده بود كه به ايران بازگردانده شود و شاه وسيله ديگري جز سرويس عادي مسافربري در اختيار نداشت.». ژرار دو ويليه نويسنده فرانسوي برخورد شاه با وزير خارجه عراق را در فرودگاه بغداد بدين شرح نقل كرده است: «شاه با ديدن سيد خليل كنعا وزير خارجه عراق با حالتي خسته و سرخورده مي گويد من فقط براي چند روز از كشور شما تقاضاي پناهندگي دارم. من از سلطنت كناره گيري نكرده ام. اين دو تن يكي سرگرد خاتمي خلبان هواپيما و ديگري آتاباي آجودان من است. عزيمت من به عراق ناگهاني و غير منتظره بوده است... «هنگامي كه شاه حرف مي زند خليل كنعا نگاهي به درون هواپيما مي كند و متوجه گفته شاه مي شود. البسه آن ها با بي نظمي روي صندلي هاي هواپيما پراكنده است. چند جامه دان بزرگ مخصوص حمل اسناد و چند جعبه كوچك كه در آن جواهرات نگاهداري

 

شماره صفحه:390    مي كنند در درون هواپيما به چشم مي خورد. وزير خارجه عراق متوجه مي شود كه مصدق پيروز شده است ولي او بعنوان يك سياستمدار مي خواهد روابط همجواري و دوستانه موجود را با كشور همسايه ايران حفظ كند و در عين حال در برخورد باشاه نزاكت سياسي را رعايت نمايد بدين روال از شاه مي پرسد كه اگر مايل است در كاخ ريحب  كه محل پذيرايي مهمانان دولت است اقامت كند. شاه با لحن بي تفاوتي پاسخ مي دهد: بسته به نظر خودتان است. . . روز بعد روزنامه نگاران عراقي و خارجي كه براي مصاحبه به اقامتگاه شاه هجوم مي آورند با مردي عصبي و رنگ پريده مواجه مي شوند كه مي گويد: من تاج و تخت خود را از دست نداده ام، مصدق پيروز نشده است. ولي خبرنگاران ادعاي او را با ترديد تلقي مي كنند و پيش بيني مي نمايند كه به زودي در جزيره كاپري به فاروق ملحق خواهد شد. . .  .