عنايت‌الله رضا

عنايت‌الله رضا نويسنده و پژوهشگر ايراني، روز يكشنبه ۲۰ تيرماه (۱۲ ژوئيه) در سن ۹۰ سالگي درگذشت. او در پهنه سياست و در عرصه پژوهش‌هاي "ايران‌شناسي" از چهره‌هاي نام‌آور بود.
عنايت‌الله رضا در ۱۸ خرداد ۱۲۹۹ در خانواده‌اي بزرگ از روحانيون گيلان به دنيا آمد. نياي او از ديرباز از مراجع ديني رشت بودند كه به پشتيباني از نهضت مشروطه شهرت داشتند.
او تحصيلات ابتدايي و متوسطه را در شهرهاي رشت و تهران گذراند و پس از گرفتن ديپلم ادبي از دبيرستان دارالفنون تهران، در سال ۱۳۱۶ در دانشكده افسري ثبت نام كرد.
رضا پس از پايان تحصيلات نظامي، به عنوان افسر نيروي هوايي وارد ارتش شاهنشاهي شد.
پس از شهريور ۱۳۲۰، به دنبال اشغال ايران و ملتهب شدن فضاي سياسي، عنايت‌الله رضا و برادرش فضل‌الله رضا به فعاليت‌هاي سياسي در سازمان‌هاي چپگرا روي آوردند.
عنايت‌الله رضا يكي از اولين افسراني بود كه در تشكيل "سازمان افسران حزب توده ايران" نقش داشت.
او پس از اخراج از ارتش به جرم فعاليت‌هاي كمونيستي، به دستور حزب توده به آذربايجان اعزام شد و به فرقه دموكرات آذربايجان پيوست. رهبري تشكيلات فرقه كه از تاريخ ۲۱ آذر سال ۱۳۲۴ خودمختاري اعلام كرده بود، رضا را به معاونت نيروي هوايي منصوب كرد.
با حمله ارتش شاهنشاهي و فروپاشي دستگاه فرقه دموكرات در ۲۱ آذر ۱۳۲۵، رضا به همراه ساير مقامات فرقه به جمهوري آذربايجان شوروي گريخت.
عنايت‌الله رضا در آذربايجان با سياست رسمي فرقه دموكرات اختلاف پيدا كرد. او از جمله كساني بود كه معتقد بودند مقامات شوروي در مرگ جعفر پيشه‌وري، رهبر فرقه دست داشتند.
رضا در دوران تبعيد در اتحاد شوروي (سابق) بيشتر وقت خود را صرف تحصيل و مطالعه كرد. او در باكو و سپس مسكو در رشته فلسفه و تاريخ به تحصيل پرداخت و در سال ۱۳۳۵ دكتراي خود را گرفت.
رضا در اوايل دهه ۱۹۶۰ميلادي با مأموريت تأسيس بخش فارسي راديو پكن به چين رفت و براي راه‌اندازي آن تلاش كرد. او به خاطر اختلافات دروني و فشار عناصر هوادار مائوتسه دونگ دو سال بعد چين را ترك كرد و به اتحاد شوروي برگشت.
اما تجربه اقامت در چين و ناملايمات ديگر، رضا را به انتقاد از تفكرات و عقايد سياسي برانگيخت.
او كه از كشمكش‌هاي دروني با "رفقاي حزبي" و همچنين فشار مقامات شوروي به تنگ آمده بود، در تماسي با سفارت ايران در مسكو، ابراز تمايل كرد كه به ايران برگردد.
رضا در سال ۱۳۴۷ به ايران برگشت و به مشاغلي از جمله كار در "كتابخانه پهلوي" و تدريس در برخي محافل دانشگاهي مشغول شد.
كارگزاران حكومت شاه از بازگشت رضا به ايران در جهت تبليغاتي ضدكمونيستي بهره بردند. رضا به خاطر رشته‌اي از سخنراني‌ها و گفت‌وگوها و همچنين نگارش شماري كتاب و مقاله در نقد ايدئولوژي كمونيستي از جانب همرزمان سابق خود به "خيانت" و "همكاري با دشمن" متهم شد.
رضا پس از انقلاب ضدشاهنشاهي ايران در سال ۱۳۵۷ در كنار تدريس در مراكز آموزشي به عنوان مشاور عالي علمي با "پژوهشگاه علوم انساني" به همكاري پرداخت.
او از سال ۱۳۶۵ در مركز "دائرةالمعارف بزرگ اسلامي" به عنوان مدير بخش جغرافيا فعاليت داشت.
پيكر عنايت الله رضا صبح امروز، دوشنبه ۲۱ تير، از مركز دائرةالمعارف بزرگ اسلامي تشييع شد.
از عنايت‌الله رضا آثار متعددي در تأليف و ترجمه باقي مانده است. كتاب‌هاي او در عرصه سياست عمدتا به رد تئوري‌هاي كمونيستي و در پهنه تاريخ به پژوهش در دوران ايران باستان مربوط مي‌شود.