سید حسن کجاییه؟
سید حسن مدرس (1288ق – 1316) یکی از چهره های مذهبی – سیاسی برجسته ایران معاصر است که از مشروطه تا سال 1306ش سخت درگیر سیاست بود. مدرس شجاعتی بی نظیر داشت و در تمام این سالها بدون واهمه به دفاع از حقوق اسلامیت و ایرانیت پرداخت. اما در نهایت اسیر رضاخان انگلیسی و مستبد شد.
مدرس از سال 1307 تا 1316 به مدت نه سال و 54 روز در حبس و تبعید بود. یادداشت های ذیل مطالبی است که وی در دو ساله نخست تبعید خود نوشته است. این یادداشت ها از طریق یک مأمور شهربانی به دست دکتر مهدی ملک زاده رسیده و از طریق او به خانواده اش منتقل شده است.
خانم دکتر شیرین بیانی استاد سابق دانشگاه تهران که نوۀ ملک زاده است، یادداشت های مزبور را در اختیار آقای دکتر صالحی قرار داده و وی نیز به تنظیم و تنقیح آنها پرداخته و آماده چاپ کرده است. در مقدمه شرح و بسط کافی در باره چگونگی این نوشته به دست داده شده است.
شهید سید حسن مدرس می گوید که شبی رئیس نظمیه آمده و به او گفته است:
شما انگلیسی هستید!!
از آنچه برجای مانده بخش مهمی از آن اختصاص به شرح گذران دوران حبس و سختی ها و مصایب طاقت فرسای آن است. بخشی که روشنگر بخش تاریکی از زندگی مدرس است. این قسمت در واقع «بقیه قسمت دویم» است که روشن نیست پیش از آن نوشته شده بوده است یا نه. خاتمه قسمت دوم شرح اعمال عبادی مدرس در تبعید است.
اما قسمت سوم شامل سه دفتر است که به طور عمده در مباحث اعتقادی شامل خودشناسی، انسان شناسی، هستی شناسی و خدا شناسی است.
یک شب زندان!
دفتر اول آن با این سه پرسش آغاز می شود:
من چه بودم؟ فعلا چه هستم؟ عاقبت چه خواهم شد.
دفتر دوم در باره خداشناسی است و دفتر سوم هم در باره انسان شناسی.
تاریخی ترین بخش این کتاب همان شرح دوران حبس است که بقیه قسمت دوم می باشد. آقای صالحی در مقدمه مروری بر آن کرده است .
این بخش از کتاب که شرح زندانی بودن مدرس است اشک انسان را در می آورد.
مردی تا این اندازه آن هم با خلوص به این مملکت خدمت کند و در پایان عمر با چنین شرایط سختی در آن نقطه دور او را برای نه سال و اندی حبس و تبعید کرده و در پایان به این هم بسنده نکرده او را به شهادت برسانند.
وی در جایی می نویسد: من خود که در این تاریخ قریب هفده ماه است تقریبا دویست فرسنگ راه از محل اقامت خود تبعید و در یک محوطه مخروبه ای محبوس هستم ... امیدوارم کفاره گناهان گذشته و زاد و راحله سفره آتیه و موجب تزکیه نفس شده و بوده باشد. نمی دانم این مجازات های متعدده و مختلفه از روی چه تقصیری است که من نه در خود سراغ دارم و نه از کسی شنیدم و نه کسی به من اظهار کرد. (ص 66).
وی همانجا می گوید که فقط شبی رئیس نظمیه آمده و به او گفته است:
شما انگلیسی هستید!!
بخش های درسی کتاب نشانگر دانش والای دینی و فلسفی مدرس است. وی این دروس را بسا برای برخی از مأموران نظمیه هم القا می کرده اما آنچه مسلم است این که بنا داشته است تا یک کتاب مشتمل بر عقاید اساسی مورد نیاز در بخش های مختلف خداشناسی و هستی شناسی و انسان شناسی تألیف کند. مدرس در آنجا هیچ کتابی در اختیار نداشته و همین مقدار نوشته، دانش بالای وی را آشکار می کند.
پیش از آن باید به آقای دکتر صالحی دست مریزاد بگوییم که با همت و تلاش شبانه روزی این اثر ارجمند را که یادگار یکی از برجسته ترین روحانیون سیاسی معاصر ایران است را در اختیار علاقه مندان قرار داد.