رضا شاه و سرکوبی قدرت های محلی و عشایری

رضا شاه پیرو برنامه های خود برای قلع و قمع قدرتهای محلی بلافاصله پس از به دست گرفتن حکومت دست به اقدام زد و بسیاری از این شورشها را در هم کوبید. ولی قبل از پرداختن به درگیریهای بزرگ عشایر جنوب فهرستی از اقدامهای رضا شاه را در سرکوبی قدرتهای محلی در ایران و سایر تغییراتی را که در قوانین به وجود آورند،مرور می کنیم:
 •۱۹فروردین ماه ۱۳۰۱خورشیدی– ۸ آوریل ۱۹۲۲میلادی.نیروهای نظامی به دستور سردار سپه برای سرکوبی " امام قلی خان "  بویراحمدی ها و سایریاغیان فارس بسوی ممسنی حرکت کردند ولی یاغیان این خطه پس از مشاهده قوای دولتی تامین خواستند و بنا به امر سردارسپه به آنها تامین داده شد و هرج و مرج پایان پذیرفت.. قشون دولتی وارد کازرون شد تا اشرارمسلح و راهزنان و دزدانی را که درآن منطقه آشوب وهرج ومرج برپا کرده بودند قلع وقمع کند.
 
خرداد ماه ۱۳۰۱خورشیدی – ۷ ژوین ۱۹۲۲ میلادی استقرار رضا شاه و سرکوب شورشهای متعددی که در کردستان، بلوچستان و آذربایجان صورت گرفته بود سبب تقویت جایگاه دولت شد و حکومت ایلی عملا رو به اضمحلال می رفت. به جای تشکیلات ایلخانی گری، در این دوره رضا شاه در تمام ایلات  برای نظارت بر عشایر‌، مامورین نظامی را به ریاست ایل ها منسوب کرده بود. از جمله یکی از این اقدامات حکومت جدید در فارس بود که در غیاب صولت الدوله که به نمایندگی مردم در مجلس انتخاب شده بود و در تهران به سر میبرد، دولت یک واحد جدیدی به نام حکومت نظامی قشقایی " در ایل مستقر کرده بود. طبق اسرار فاش شده در سالهای اخیر گفته می شود که دولت انگلیس برای در هم کوبیدن قدرت ایل قشقایی و در گیر کردن رضا شاه به مسایل داخلی به کمک بعضی از مامورین خائن در به وجود آوردن این شورش ها دست داشته است. از جمله منوچهر ریاحی، خواهر زاده سرلشکر شیبانی که اخیرا کتابی از او تحت عنوان " سراب زندگی " منتشر شده است به استناد آنچه از زبان دایی خود شنیده مطالبی درباره وی افشا کرده و از بعضی اسرار نهان پرده برمی دارد و از آنجمله می نویسد: " امیرلشکر حبیب الله شیبانی پس از ورود به شیراز به کشف توطیه ای توفیق یافت که در آن استعمار غرب با همکاری نصرت الدوله فیروز وزیر مقتدر مالیه و صارم الدوله والی فارس کلیه ایلات فارس را علیه دولت مرکزی تجهیز نموده و به طغیان واداشته بود. طبق گزارش شیبانی به رضاشاه، ایل بختیاری در ابتداء موافقت به همکاری ننموده، قراربر این گذاشته بود که پس از حصول موفقیتهای اولیه به توطیه کنندگان ملحق گردد. در نتیجه گزارش مزبور، نصرت الدوله دستگیر شد و صارم الدوله در تهران خانه نشین گردید و زیر نظر قرار گرفت. "


 ۱۲ مرداد ۱۳۰۱ خورشیدی – ۳، اوت ۱۹۲۲ میلادی. قوای نظامی برای سرکوبی طایفه " چهارراهی" و چند دسته دیگر از اشرار و یاغیان منطقه فارس که در حمله به آبادی ها و قطع راه ها مزاحمت های زیادی برای مردم این خطه فراهم کرده بودند بدان سو عزیمت کرد. اشرار بختیاری با همدستی " طایفه بنی خَمیس خزعل " در خوزستان در محلی بنام " گردنه شلیل " با غافلگیر کردن افراد نظامی به آنها حمله ور شدند و سیصد نفر از آنها را کشته و سرشان را از بدن جدا کردند.
 •۸ شهریورماه ۱۳۰۱ خورشیدی – ۳۰، اوت ۱۹۲۲ میلادی. به فرمان سردارسپه یک ستون ازلشکر خوزستان بسوی" دشتک" رهسپار شد. این ستون بفاصله چند روز کلیه متمردان و گردنکشان آن ناحیه را سرکوب کرد.
 •۲۲ شهریورماه ۱۳۰۱خورشیدی–۱۳سپتامبر۱۹۲۲ میلادی. یک گردان از لشکر جنوب به محلی بنام " دالکی " بین بوشهر و کازرون وارد شد و یک گردان دیگر برای برقراری امنیت در بنادر خلیج فارس به آن خطه اعزام گردید.
 • ۲اردیبهشت ماه ۱۳۰۲خورشیدی– ۲۲آوریل۱۹۲۳ میلادی. وزیر جنگ و فرمانده کل قوا به " امیرلشکر " جنوب دستور داد کلیه نقاطی که تا کنون از زیر نفوذ دولت مرکزی و قشون خارج بوده مانند بلوچستان و منطقه بختیاری و سواحل خلیج فارس باید در قلمرو دولت مرکزی و سلطه قشون درآید. بخصوص مناطق نفت خیزکه بیش ازسایرنقاط موردتوجه است. زیرا اولیاء دولت انگلستان بخاطر منافعی که در آن نواحی دارند سعی خواهند کرد اقدامات قشون را بی نتیجه بگذارند. از این رو برای استقرار نظم و امنیت در آن نواحی دستور داده شده است که قسمتی از لشکر مرکز برای کمک به قوای جنوب عزیمت نماید.
 •۳۱،اردیبهشت ماه ۱۳۰۲خورشیدی– ۲۱مه ۱۹۲۳ میلادی. سرپرسی لورن وزیر مختار انگلستان در ایران طی گزارشی که برای لرد کورزون (لرد کرزن) وزیر امور خارجه آن کشور فرستاد از تحولات بزرگ ایران بر اثر اقدامات سردار سپه یاد کرد و متذکرشد که با لشکر کشی ها و سرکوبی همه یاغیان و گردنکشان در شرق و غرب و شمال کشور، انتظار میرود که سردار سپه برای اجرای سیاست تمرکز قدرت در تهران به خوزستان نیز لشکر کشی کند و شیخ خزعل و منافع نفتی انگلستان را بخطر اندازد. وی سپس هشدار داد که تا دیر نشده دولت انگلستان هرگونه اقدامی که در این مورد لازمست باید بعمل آورد.
 •*- ۱۴ مهرماه ۱۳۰۲ خورشیدی – ۶، اکتبر ۱۹۲۳ میلادی. وزیر جنگ طی نامه ای به " سردار عشایر " نوشت که طبق گزارشهای رسیده بعضی از افراد و کلانتران " کشکولی " مستقیما با نماینده کمپانی نفت انگلیس داخل مذاکره شده و خیال عقد قرارداد دارند. از طرف من به کلیه آنها اکیدا قدغن کنید که دخالت در این قبیل امور از وظایف مخصوص دولت است و افراد ایل حق ندارند که به اینگونه امور دخالت نمایند.
 •- ۱۵ مهرماه ۱۳۰۳ خورشیدی – ۲، اکتبر ۱۹۲۴ میلادی. به فرمان سردار سپه نخستین ستون نظامی که از بنادر بوشهر و دیلم برای سرکوبی قوای شیخ خزعل بطرف بهبهان حرکت کرده بود پس از جنگ شدیدی قوای متمردین را مغلوب و با وارد ساختن تلفات شدید وادار به عقب نشینی کرد.
 •*- ۲ آبانماه ۱۳۰۳ خورشیدی – ۲۴ اکتبر ۱۹۲۴ میلادی. بموجب گزارشی که از اهواز به تهران رسیده، شیخ خزعل تحت حمایت مستقیم انگلستان به تجهیز بیست هزار تن از افراد طوایف مختلفه پرداخته و با اتحاد با " امیرمجاهد بختیاری " پانزده هزار تفنگچی بختیاری نیز برای همکاری با قوای خزعل آماده شده اند. علاوه بر این سران ایلات قشقایی، ممسنی و بویر احمدی تعهد کرده اند که بمحض شروع حمله قوای شیخ خزعل و امیر مجاهد به نیروهای دولتی، آنها نیز با شصت هزار تفنگچی و افراد مسلح خود بکمک قوای خزعل و امیر مجاهد شتافته و جمعا با یکصد هزار مرد مسلح نیروهای نظامی سردار سپه را از همه سو محاصره کنند.
 •*- ۱۰آبانماه ۱۳۰۳خورشیدی– ۱نوامبر۱۹۲۴ میلادی. بر اثر دومین حمله قوای نظامی به اشرار و متجاسران تحت فرمان شیخ خزعل نیروی اشرار درمحل " زیدون " بسختی شکست خورده و بطرف " هندیجان " فرار کردند. تلفات اشرار در این جنگ زیاد بود و غنایم فراوانی بدست نظامیان افتاد.
 •- ۱۲آبانماه ۱۳۰۳ خورشیدی– ۳ نوامبر ۱۹۲۴ میلادی. سردار سپه رییس الوزراء و فرمانده کل قوا به منظور سرکوبی طغیان شیخ خزعل طی اعلامیه ای که خطاب به فرماندهان واحدهای نظامی صادر کردند متذکر شدند که همه آنها باید با تمام قوای مادی و معنوی آماده سرکوبی یاغیان و اشرار باشند.
 •- ۲۰ آبانماه ۱۳۰۳ خورشیدی – ۱۱ نوامبر ۱۹۲۴ میلادی. سردار سپه برای یکسره کردن کار اشرار درخوزستان و شکست قطعی قوای شیخ خزعل از طریق اصفهان بسوی جنوب عزیمت کردند و بهنگام حرکت اعلام داشتند: " می روم که یا آخرین نغمه های ملوک الطوایفی را از میان بردارم، یا در زیر خرابه های شوش، مدفون شوم ".
 •- ۲۳ آبانماه ۱۳۰۳ خورشیدی – ۱۴ نوامبر ۱۹۲۴ میلادی. سفارت انگلستان در تهران یادداشت اعتراض آمیزی به دولت ایران تسلیم کرد و طی آن متذکر شد که حمله قشون ایران به قوای شیخ خزعل مغایر منافع انگلستان است و با توجه به اینکه در نوامبر سال ۱۹۱۴ دولت انگلستان تعهد کرده است از جان و مال شیخ خزعل و اتباع او حمایت کند. از این رو در صورت ادامه عملیات نظامی، دولت بریتانیا ناگزیر خواهد بود که برای دفاع از جان و مال شیخ و اتباع او هرگونه اقدامی که لازمست بعمل آورد.
 •- ۲۴ آبانماه ۱۳۰۳ خورشیدی – ۱۵ نوامبر ۱۹۲۴ میلادی. سردار سپه رییس الوزراء بدون اعتناء به یادداشت اعتراض سفارت انگلستان فرمان داد که نیروهای نظامی از چهار جبهه برای سرکوبی قوای شیخ خزعل و سایر متمردینی که با شیخ خزعل همکاری مینمودند حرکت نمایند. ستون اول از اصفهان بسوی بهبهان و" رامهرمز" عزیمت کرد. ستون دوم ازراه بندر " دیلم و زیدون" بجانب " ده ملا" پیش رفت. ستون سوم از " خرم آباد " بجانب دزفول و شوشتر رهسپار شد
 •ستون چهارم ازکرمانشاه بطرف منصورآباد و پشتکوه عزیمت نمود. ضمنا به هواپیماهای جنگی دستور داده شد که مواضع متجاسران و یاغیان را بشدت بمباران کنند. با این لشکرکشی بزرگ، کلیه نیروهای شیخ خزعل و خوانین متمردی که با او متحد بودند بمحاصره افتادند.
 •- ۲۸ آبانماه ۱۳۰۳ خورشیدی – ۱۹ نوامبر ۱۹۲۴ میلادی. خزعل طی تلگرامی که بحضور سردار سپه رییس الوزراء مخابره کرد از عملیات گذشته خود و کسانش اظهار پشیمانی نمود و از سردار سپه درخواست عفو کرد. سردار سپه در پاسخ وی تلگرامی باین مضمون مخابره کردند: " آقای سردار اقدس (شیخ خزعل) تلگراف شما را در شیراز ملاحظه کردم. معذرت و ندامت و اظهار تاسف شما را میپذیرم. البته در صورت تسلیم قطعی ". رضا – فرمانده کل قوا و رییس الوزراء
 •- ۱۱ آذرماه ۱۳۰۳ خورشیدی – ۲ دسامبر ۱۹۲۴ میلادی. سردار سپه رییس الوزراء در " ده ملا" یکی از پسران شیخ خزعل را بحضور پذیرفتند و او عریضه پدر خود را که در آن سخت از اعمال خویش اظهار شرمساری و ندامت کرده و تقاضای عفو و بخشش نموده بود به سردار سپه تقدیم داشت.
 •- ۱۳ آذرماه ۱۳۰۳ خورشیدی – ۴ دسامبر ۱۹۲۴ میلادی. سردار سپه و فرمانده کل قوا که کلیه عملیات نظامی و پیشرفت ستونهای اعزامی را در جبهه های مختلف زیر نظر داشتند، در میان شور و هیجان و شادمانی عموم مردم وارد شهر " ناصری " شدند و در آنجا شیخ خزعل درحالیکه خود را بپای سردار سپه انداخته بود تقاضای عفو و بخشش کرد و سردار سپه نیز او را مورد عفو قراردادند و بدین ترتیب طغیان خزعل و سایر متجاسران جنوب بکلی خاتمه یافت و مردم شهرهای سرراه از فاتح بزرگ و منجی خود بگرمی استقبال کردند.
 •- ۱۶خرداد ماه ۱۳۰۴ خورشیدی– ۶ ژوین ۱۹۲۵ میلادی. قانون نظام وظیفه بنام " نظام اجباری " برای تامین نیازمندیهای قشون از نظر نفرات و آشنا ساختن جوانان کشور به فنون نظامی بتصویب مجلس شورای ملی رسید.
 •- ۶ دی ماه ۱۳۰۷ خورشیدی – ۲۷ دسامبر ۱۹۲۸ میلادی. قانون متحدالشکل شدن لباس به تصویب مجلس شورای ملی رسید. به موجب این قانون کلیه اتباع ذکور ایران بجز روحانیون ملزم به پوشیدن لباس متحد الشکل شدند. از زمان تاجگذاری رضاشاه که در تاریخ چهارم اردیبهشت ۱۳۰۵ خورشیدی صورت گرفت تا شورش سراسری عشایر فارس و سالهای ۱۳۰۷ تا ۱۳۰۹ وقایعی در ایران رُخ داد که نمی توان بی توجه از کنار آنها گذشت. از آنجمله: سوء قصد به جان مدرس – غوغای " قم " ماجرای رفتن رضاشاه به صحن " حضرت معصومه " بمنظور تنبیه کردن شیخ محمد تقی بافقی، خزانه دار مرحوم شیخ عبدالکریم (حایری) که به طرز حجاب ملکه و شاهدخت ها در صحن حضرت معصومه ایراد گرفته و موجبات توهین به آنان را فراهم ساخته بود و ضرب و شتم شیخ محمد تقی بافقی – لغو حق قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) – کشف توطیه کودتای سرهنگ محمود پولادین فرمانده گارد محافظ رضاشاه – دستگیری و زندان و تبعید مدرس – قانون متحد الشکل شدن لباس مردم ایران – قانون نظام اجباری – قانون انحصار دولتی کشت تریاک و دخانیات – بررسی و تجدید نظر در قراردادها و امتیازات داده شده به کشورها و شرکتهای خارجی – تجدید نظر در تعرفه کمرکی و...