اميرعباس هويدا در اسناد وزارت خارجه آمريكا
اميرعباس هويدا نخست وزير سرّى
از زمانى كه اميرعباس هويدا چهارمين سال صدارت خود را در اوايل سال 1968 آغاز كرد، از سوى
بسيارى ناظران، نخستوزيرى توانا و محبوب به شمار مىرفت.
در ژانويه وقتى كه وى بهعنوان نخستوزير، جايگزين دوست مقتولش حسنعلى منصور شد، افراد
كمى انتظار باقى ماندنش را در اين منصب براى بيش از چند ماه، داشتند. به هر حال، او از ابتداى كار،
تصويرى متفاوت با شخص پيش از خود، از خويش ارائه داد. او رهبرى حزب «ايران نوين» را كه منصور
بهعهده داشت، تقبل نكرد. هويدا قيمتها را پايين آورد و با سفرهاى پر حرارتش به استانهاى مختلف،
تأثيرى مطلوب از خود برجاى گذاشت. او از تحريك روحانيون خوددارى كرد و روابط خوبى را با
مطبوعات برقرار نمود. او همچنين، نفوذش را در روابط خارجى به عرصه نمايش گذارد. آميزهاى از
فروتنى و تواضع، مهارت و كاردانى، ركگويى و ملايمت كه در او بود، تغييرى مطلوب را پس از دوران
بدون جلال و شكوه منصور به ارمغان آورد.
هويدا، پسر سياستمدار پيشين، در 18 فوريه 1918 در تهران چشم به جهان گشود. او تحصيلات
متوسطه خود را در ليسير در دمشق و بيروت گذراند. از سال 1936 تا 1937 در مدرسه علوم اقتصادى
لندن تحصيل كرد. از سال 1938 تا 1940 در دانشگاه بروكسل بود و فوق ليسانس علوم سياسى و
اجتماعى دريافت كرد. هويدا در سوربن كار خود را بر روى دكتراى تاريخ شروع كرد و تا زمان بازگشت به
ايران در سال 1942، آن را به پايان نرسانده بود. هر چند در سال 1942 امتحانات مربوط به خدمات
ديپلماتيك را گذراند، ليكن وارد ارتش شد و تا پايان جنگ جهانى دوم بهعنوان ستوان در لشكر زرهى
خدمت كرد. در سالهاى 44 ـ 1943، وى افسر رابط در هيئت نظامى ايالات متحده بود.
در سال 1944، هويدا وارد وزارت امورخارجه شد و در بخش مطبوعات و اطلاعات اداره سوم
سياسى (اروپاى غربى) خدمت كرد. در سال 1945 بهعنوان وابسته مطبوعاتى به پاريس فرستاده شد و در
آنجا با منصور كه او نيز از وابستههاى سفارت بود، ملاقات نمود. هويدا، منصور و عبداللّه انتظام در سال
1974 براى باز كردن يك كنسولگرى به اشتوتگارت در آلمان غربى رفتند. هويدا به هنگام كار در
اشتوتگارت، از كنسوليارى به مقام كنسولى ترفيع يافت. او در جامعه آمريكا دوستان زيادى پيدا كرد و
مقامات آمريكا او را فردى يافتند كه خود را وقف آزادى فردى و عزت انسانى مىكند و كار او را كاملاً
مؤثر توصيف كردند.
پس از سيرى كوتاه در واشنگتن، هويدا در ژوئن 1951 بهعنوان معاونت بخش جديدالتأسيس
«ارتباطات فرهنگى با كشورهاى خارجى» در وزارت خارجه منصوب شد. او در سال 1951 و بهعنوان
دبير هيئت، در ششمين اجلاس مجمع عمومى سازمان ملل متحد شركت كرد. در سال 1956 نمايندگى
يونسكو را در كنگره اتحاديه پستى اعراب در بغداد بهعهده داشت. در سال 1957 رياست اداره روابط
خارجى «كميسارياى عالى پناهندگان سازمان ملل متحد» را عهدهدار بود. هويدا در اين منصب به منظور
بررسى اوضاع پناهندگان مجارستانى، از يوگسلاوى بازديد كرد. در سال 1985 دستيار ويژه انتظام،
رئيس وقت شركت ملى نفت ايران، شد و در 1960 به عضويت هيئت مديره آن در آمد. پس از اين كه هويدا
در سال 1964 وزير دارايى شد، در مذاكرات بين اوپك (سازمان كشورهاى صادركننده نفت) و
كنسرسيوم شركتهاى نفتى شركت كرد، كه به موافقتنامه پرسود «اشتراك منافع» براى ايران منجر شد.
او تا ماه مه 1965 متصدى وزارت دارايى بود. در 1966 بهعنوان سفرى تجارى و تفريحى از اروپا ديدن
كرد و در 1967 به اتحاد جماهير شوروى رفت.
اگرچه هويدا فردى مسلمان است، اما نوشابههاى الكلى مىنوشد و البته به ندرت مست مىكند. او
بشدت اهل مطالعه است و به موسيقى، تنيس، شكار و ماهيگيرى علاقهمند مىباشد. او مجموعهاى وسيع
از صفحههاى گرامافون دارد كه در ميان آنها بسيارى از ترانههاى معروف آمريكائى و فرانسوى ديده
مىشود. سيماى خسته او فريبنده است و در پس آن چهره مردى پر انرژى را مىتوان ديد. او حالت
بذلهگويى با روح و غالبا گزنده دارد و از شخصيتى دلپذير برخوردار است. هويدا نه تنها در ميان هر گروهى
آسوده و آرام به نظر مىرسد، بلكه به راحتى دوست مىيابد. همچون آدمى پر حرف و بىقيد، هرگز در بيان
عقيدهاش، حتى اگر بداند طرف خطابش در آن عقيده با او شركت نيست، ترديد نمىكند. او معمولاً با
بىآلايشى و به شكلى محافظهكارانه، لباسى به رنگ آبى يا خاكسترى سير مىپوشد.
نخستوزير، زبانشناسى زبردست است كه فرانسوى را به روانى، انگليسى، عربى و نيز آلمانى را در
سطحى متوسط علاوه بر زبان مادرى خويش، فارسى، صحبت مىكند. او افسرى از لژيون فرانسوى
HONORاست. در ژوئيه 1966، هويدا با ازدواج با خواهر زن 33 ساله منصور كه چندين بار نامزدش
شده بود، به عزوبت 47 ساله خود پايان داد. ليلا امامى خوئى پيشين كه حالا خانم هويدا شده، در تهران،
لندن و در دانشگاه كاليفرنيا در لسآنجلس، تحصيل كرده است. او كه فردى خجالتى و غير معاشرتى است،
ذهنى تيز داشته به گرداندن امور منزل با دقت و وسواس، علاقمند مىباشد. او قدرى نبوغ نقاشى دارد و در
باغچهاش گلهاى سرخ پرورش مىدهد. 25 مارس 1968 ـ 5/1/47
سند بعدي
اميرعباس هويدا، نخستوزير سرّى
اميرعباس هويدا تقريبا يك وسيله ايدهآل سياسى براى هدايت امور دولت ايران طبق اميال شاه است:
چندان مستقل نيست، قادر است كارها را در حد معقولى خوب انجام دهد، بهعنوان يك واسطه برخلاف
ساير ايرانيان فرد لايقى است، در رابطه با شكوائيههاى عمومى به تندى پاسخ مىدهد. او به طرحها و
مشكلات اقتصادى ايران توجه زيادى مبذول مىدارد و در واقع از مهمترين وظايف وى هماهنگ كردن
پيشرفت اقتصادى ايران است. هويدا در مورد مسائل سياست خارجى بخصوص مذاكرات نفتى بسيار
مطلع است، ليكن در مورد مسائل نظامى مطلب چندانى نمىداند. او توانسته است بدون ايجاد مزاحمت و
دردسر براى شاه، يك نقش نيمه مستقل و چهره عمومى براى خود دست و پا كند.
هويدا در بروكسل و پاريس تحصيل كرده و مشاغل دولتى خود را در پاريس، بن، ژنو، آنكارا و در
خدمت وزارت امورخارجه شروع نموده است. او در ايجاد حزب ايران نوين تأثير بسيارى داشت (ابتدا
بهعنوان معاون دبيركل و پس از آن به صورت رهبر حزب ايفاء نقش كرده است و مىكند).
هويدا به طور كلى نسبت به آمريكا نظر خوبى دارد، ملىگرايى وى در حد معقولى است، علاوه بر
روابطى كه با ايالات متحده دارد اهميت قابل ملاحظهاى براى توسعه روابط با غرب قائل است. هر چند در فرانسه تحصيل كرده است، ولى از فرانسه نيز چندان طرفدارى نمىكند. از نظر ما سفر وى به آمريكا در
دسامبر 1978 موفقيت چشمگيرى بود و سبب شد كه تحسين وى در رابطه با گسترش روابط با آمريكا به
ميزان قابل ملاحظهاى افزايش يابد. وى قرار بود در اوايل ژانويه 1972 به آمريكا سفر كند و در دومين
كنفرانس سرمايهگذارى ايران (كه اولين آن در مى 1970 در تهران برگزار شده بود) شركت جويد، ليكن در
آخرين لحظات برنامه اين سفر لغو گرديد. احتمالاً يكى از علل لغو اين برنامه، عدم توانايى واشنگتن در
تعيين وقت ملاقات حتمى با رئيس جمهور آمريكا بوده است.
هويدا چندان هم از كجرويهاى معمول مبرا نيست، ليكن بطور كلى رك و راست و بى پرده سخن
مىگويد و گاهى در رابطه با بعضى موارد مطروحه توسط ما نيز اقداماتى انجام داده است. او به خاطر
حساسيت شاه، از درگير شدن بيش از حد در مسائل نظامى طفره مىرود.
او تاكنون به مدت هفت سال نخستوزير بوده است. مدت طولانى صدارت وى و محبوبيت نسبى كه
كسب كرده است، جايگزينى نسبتا زودرس وى را موجب خواهد شد و شايعات مستمر و گاه به گاه مؤيد
صحت اين مطلب مىباشد. يكى از دلايل بقاى وى در مصدر صدارت، احتمالاً به نظر مىرسد مشكلاتى
باشد كه شاه در يافتن نخستوزير ديگرى كه مانند وى با مقاصد شاه هماهنگ باشد، مواجه است.
هويداى 53 ساله و متأهل، خوشبخت به حساب مىآمد تا اين كه در سال گذشته بدون سروصدا
همسرش را طلاق داد. تا آنجا كه مىدانيم، همسرش به اين دليل كه كار ادارى بيشترين مقدار وقت آنها را
به خود اختصاص داده بود، از وى طلاق گرفته است. هويدا به زبان انگليسى به خوبى صحبت مىكند، ولى
صحبت كردن به زبان فرانسه برايش راحتتر است. برادرش يك ديپلمات و مؤلف نسبتا مشهورى است و
از سپتامبر 1971 نماينده دائمى ايران در سازمان ملل بوده است. مى 1972 ـ ارديبهشت 1351
سند بعدي
ايران خيلى محرمانه
اميرعباس هويدا، نخستوزير
اميرعباس هويدا در حالى نهمين سال صدارت خود را آغاز مىكند كه از ديد بسيارى از ناظران
بهعنوان يك نخستوزير توانا، مخلص و مردمى محسوب مىشود. در 27 ژانويه 1965 كه وى به جاى
دوست دوران كودكيش، مقتول حسنعلى منصور به صدارت رسيد، جوانترين نخستوزير در تاريخ ايران
بود و انتظار مىرفت بيش از چند ماه بر مسند قدرت باقى نماند. در عوض، وى بيش از هر نخستوزير
ديگرى در ايران خدمت كرده است.
تكنسينهايى كه هويدا كابينه خود را با آنها پر كرده و عناصر رده بالاى دولت، ابزار مؤثرى در دست
شاه بودهاند، اداره متبحرانه كابينه توسط نخستوزير، بسيارى از اصطكاكهاى سنتى كه نخستوزيران
قبلى را آزار مىداد، از بين برده است. بخشى از موفقيت هويدا، ناشى از توانايى وى در درك و تعبير صحيح
آن چيزهايى است كه شاه مىخواهد انجام گيرد. هويدا عليرغم بعضى از انتقادات عمومى در مورد افزايش
هزينههاى زندگى، همچنان از اعتماد دستگاه سلطنتى برخوردار مىباشد.
زندگى اوليه و سوابق
اميرعباس هويدا، متولد 18 فوريه 1918 مىباشد (طبق اظهارات يك منبع، وى در سال 1919 بدنيا
آمده است و طبق گزارش يكى از روزنامهها، وى پنجاهمين سال تولد خود را در سال 1971 جشن گرفت
كه بدين ترتيب سال تولد وى 1921 خواهد شد. در بين مردان رده بالاى ايران جلو بردن سال تولد به
هنگام رسيدن به ميانسالى كار متداولى نيست.) وى دوران كودكى خود را در جده و به اتفاق حبيباللّه،
پدرش كه سفير (ايران ـ م) بود، گذراند.
وى تحصيلات ابتدايى و متوسطه خود را در لىسه (Lycees) فرانسوى در دمشق و بيروت گذراند. از
سال 1936 در كالج اقتصادى لندن تحصيل نمود و از سال 1938 تا 1940 به دانشگاه آزاد بروكسل رفت
و در رشته علوم سياسى و اقتصادى درجه ليسانس گرفت. وى دكتراى تاريخ خود را در دانشگاه سوربن
آغاز نمود ولى تا زمان بازگشت به ايران در سال 1942 آن را به پايان نرسانده بود.
هويدا با عهدهدار شدن مأموريتى در ارتش، تا پايان جنگ جهانى دوم با درجه ستوانى در لشكر تانك
خدمت كرد. وى در طى سالهاى 1943 و 1944 افسر رابط بين ارتش ايران و هيئت نظامى ايالات متحده
بود. در سال 1944 هويدا به وزارت امورخارجه رفت و در قسمت اطلاعات و مطبوعات اداره سوم
سياسى (اروپاى غربى) مشغول به كار شد. وى در سال 1945 بهعنوان وابسته مطبوعاتى به پاريس اعزام
شد. به هنگام اقامت در پاريس با منصور كه او هم يك وابسته بود، همكارى داشت. هويدا و منصور در
سال 1947 به منظور گشايش كنسولگرى به اشتوتگارت رفتند. هويدا به هنگام كار در اشتوتگارت از
معاون كنسول به كنسولى ارتقا يافت. وى در بين جماعت آمريكائيان دوستان فراوانى پيدا كرد. مقامات
آمريكائى وى را شخصى يافتند كه خود را وقف آزادى و عزت انسانى مىكند و كارهاى وى را كاملاً مؤثر
توصيف كردند.
هويدا از اشتوتگارت به سفارت (ايران ـ م) در واشنگتن رفت. پس از يك مأموريت كوتاه در آنجا، در
سال 1951، دستيار مدير اداره روابط فرهنگى با كشورهاى خارجى در وزارت امورخارجه شد. وى در
سال 1951 در سمت دبير هيئت ايران در ششمين اجلاسيه مجمع عمومى سازمان ملل شركت نمود. هويدا
از سال 1952 تا 1956 در ژنو بهعنوان مدير اداره ارتباطات كميسارياى عالى پناهندگان سازمان ملل
خدمت كرد. وى در اين سمت به يوگسلاوى مسافرت نمود تا درباره شرايط پناهندگان مجارى تحقيق
نمايد. در سال 1957، بهعنوان كنسول سفارتخانه به آنكارا عزيمت نمود.
هويدا در سال 1958، دستيار ويژه عبداللّه انتظام، رئيس وقت شركت ملى نفت ايران، شد. (انتظام نيز با
هويدا و منصور در اشتوتگارت بوده است.) هويدا در سال 1960 به عضويت هيئت مديره شركت ملى نفت
ايران درآمد.
منصور به منظور كمك به شاه، در اجراى برنامه اصلاحى وى در سال 1963 حزب ايران نوين را
تشكيل داد. اين حزب پس از انتصاب منصور به دبيركلى و هويدا بهعنوان معاون وى، در 15 دسامبر رسما
داير گرديد. هنگامى كه منصور در مارس 1964 نخستوزير شد، هويدا را بهعنوان وزير دارايى منصوب
نمود. وى در سمت وزير دارايى در مذاكرات بين سازمان كشورهاى صادركننده نفت (اوپك) و كنسرسيوم
شركت نمود كه منجر به عقد يك موافقتنامه جديد اشتراك در منافع كه براى ايران سودآورتر بود، گرديد.
وى پس از نخستوزير شدن و تا ماه مى 1965 سمت وزارت دارايى را همچنان حفظ نمود.
وى از سمت دبيركلى حزب (كه پس از فوت منصور به ارث برده بود) استعفا داد، زيرا احساس مىكرد
سمت نخستوزيرى و سمت بالاى حزبى نبايستى توسط يك شخص احراز شود.
مسافرت
هويدا بهعنوان نخستوزير، 30 مسافرت خارجى داشته كه در حدود 30000 مايل طى طريق نموده
است. وى در سال 1966 از اروپا ديدار نمود و در سال 1967 به اتحاد جماهير شوروى سفر كرد. وى در
سال 1968، مسافرت بسيار موفقيتآميزى به واشنگتن داشت. شخصيت گرم وى بر آمريكائيهايى كه
ملاقات كرده، تأثير بسيار عالى گذاشته است. وى اين فرصت را يافت تا با دكتر كيسينجر مباحثه كوتاهى
داشته باشد. هويدا در سال 1969 به آلمان غربى، پاكستان، تركيه، مراكش، فرانسه و اتحاد جماهير
شوروى سفر نمود. در سال 1970 در مراسم تدفين ناصر، رئيس جمهور مصر، شركت نمود. وى در سال
1971 از فرانسه، بلغارستان، سنگال، بلژيك، رومانى، فرانسه و يوگسلاوى بازديد كرد. در سال 1972 در
طى سفر ده روزه شهبانو فرح به جمهورى خلق چين وى را همراهى نمود. هويدا تا سال 1973 به كابل،
پاريس، لندن، مسكو (دوبار)، ورشو، تونس و عمان سفر كرد.
اطلاعات شخصى
هويدا معمولاً خسته به نظر مىرسد، اما اين ظاهرى فريبنده است. وى مردى سخت كوش، با انرژى و
با كارآيى غير معمول مىباشد، وى كاغذ بازى را دوست ندارد و تأكيد مىكند كه گزارشهايى كه تسليم وى
مىشود به دو صفحه محدود باشد. وى از طريق يك «خط تلفنى سرخ» از روى ميز خود با شاه در ارتباط
است. توانايى سريع وى در نظارت، به وى كمك مىكند تا خطاها و اشتباهات را سريعا متوجه شود، اما از
ايراد انتقادات مخرب انزجار دارد. وى گفته است: «انتقاد كردن آسان است، اما پيشنهاد راهحل، جايگزين
مشكل مىباشد.» در زمانى وى گفته بود: «شخص نبايد هرگز در زندگى بدبين بوده بلكه بايستى همواره
خوشبين باشد». وى مشكلات را نمىپوشاند و يا از ناهنجارىها پرهيز نمىكند.
نخستوزير در هر جمعى آسوده به نظر مىرسد و با تواضع، كاردانى و مهربانى براى خود دوستانى
مىيابد. وى دوست ندارد كارهاى خود را جار بزند و برخلاف نخستوزيران گذشته، بندرت اجازه ايراد
اتهام عليه نمايندگان يا وزراى قبلى را مىدهد. وى كه پر حرف و پر تحرك است، هرگز از ابراز نظر خود
طفره نمىرود، حتى اگر بداند شنونده با او موافق نيست. با اين وجود، وى قادر است هركس را خواه براى
وى نفعى داشته باشد يا نه، راضى نگهدارد. غالبا افرادى كه براى كسب چيزى به نزد وى مىروند، اتاقش
را با دست خالى، اما راضى ترك مىكنند.
هويدا كه اصولاً يك مرد خجالتى است، بيش از حد عاشق تبليغات نيست. وى ممكن است در يك
ضيافت رسمى سخنرانى لازمى بكند، اما خودش هرگز رمان قطع نكرده و كلنگ به زمين نمىزند و از يك
شخص مسن محلى مىخواهد كه اين كار را انجام دهد. وى يك وعده نان و پنير را براى غذاى زياد و
پيكان كوچك را بر كاديلاك رسمى كه بندرت از آن استفاده مىكند، ترجيح مىدهد. وى هنوز خودش از
منزلش در مناطق پايينتر تهران به اداره مىرود و پشت چراغ قرمز توقف كرده و براى اشخاصى كه وى را
بشناسند، دست تكان مىدهد.
هويدا نوشابههاى الكلى را دوست دارد، اما بندرت بيش از حد مىخورد. وى در كتابخوانى حريص
مىباشد و به ويژه به داستانهاى جنايى علاقه نشان مىدهد. وى از تنيس، گلف، شكار و ماهيگيرى نيز
لذت مىبرد. وى عاشق موسيقى است و مجموعه بزرگى صفحه گرامافون دارد كه شامل بسيارى از
آهنگهاى محبوب آمريكائى و فرانسوى مىباشد. وى بهعنوان سرگرمى گل رز پرورش مىدهد.
نخستوزير معمولاً لباسهاى بىآلايش و قديمى و به رنگهاى آبى و خاكسترى تيره مىپوشد. پيپ،
عصا و گل اركيده به صورت سمبل وى درآمده است. وى از زمان بروز يك تصادف رانندگى از عصا
استفاده مىكند و اگرچه براساس گزارشات ديگر به آن نياز ندارد، اما آن را همراه خود مىبرد، زيرا بدون
آن احساس كمبود مىكند.
هويدا يك زبانشناس حرفهاى است، فرانسوى را به روانى زبان اصلى و انگليسى و عربى را بسيار
عالى و آلمانى را در حد قابل قبولى تكلم مىكند. وى يكى از افسران لژيون افتخار فرانسه بوده و از
بسيارى از دولتهاى ديگر نشان دريافت كرده است.
هويدا در سال 1966 به 47 سال زندگى مجردى خود پايان داد، و با ليلا امامى خويى خواهر زن 33
ساله منصور كه تقريبا براى مدت 20 سال وى را مىشناخت، ازدواج نمود. اين ازدواج در سال 1971 با
طلاق خاتمه يافت.
فريدون، برادر جوانتر هويدا، نماينده دائمى ايران در سازمان ملل متحد مىباشد.
28 سپتامبر 1973 ـ 6/7/52
سند بعدي
تاريخ: 23 نوامبر 1976 ـ 2/9/55 محرمانه
از: سفارت آمريكا تهران 11683به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دى. سى.
موضوع: ملاقات، كودل، ريبيكوف و بيكر با هويدا، نخستوزير ايران، در تاريخ 16 نوامبر 1976
1ـ هويدا، نخستوزير ايران، در اظهارات علنى خود به هنگام ملاقات با كودل در 16 نوامبر، تأكيد
كرد كه اميدوار است ملاقات در جوّى بىآلايش برگزار گردد و در پايان حضور خود خواستار رسيدن
سؤالات شد. سپس نخستوزير با همان حالت بشاش معمولى خود، كودل را به مدت پانزده دقيقه در مورد
موضع سياسى جغرافيايى استراتژيك اجتماعى اقتصادى ايران توجيه نمود و با اشاره گاه و بىگاه به يك
نقشه و چندين نمودار، آمار اصلى و ساير حقايق مربوط به ايران را نشان مىداد. وى اظهار داشت GNP
فعلى ايران بالغ بر 58 ميليارد دلار مىباشد و هدف اين است كه تا پايان قرن به 450 ميليارد دلار برسد.
نرخ رشد اقتصادى ايران در بخش غير نفتى 16 درصد نسبت به قيمتهاى ثابت است و رشد كلى سالانه
برابر 22 درصد مىباشد، بودجه فعلى ايران 45 ميليارد دلار، يعنى يك دهم بودجه كل ايالات متحده
مىباشد، نخستوزير توضيح داد كه سه بخش مهم در طرح توسعه فعلى ايران عبارتند از: دفاع، اموركلى
اقتصادى و اجتماعى. دفاع شامل خدماتى كه جنبه غيرنظامى دارد، مانند بهداشت و سپاه دانش، نيز
مىشود كه 12 درصد GNP ايران به خود اختصاص داده است، جمعيت ايران با نرخ سالانه 3 درصد در
حال رشد مىباشد.
سناتور ريبيكوف از نخستوزير، به دليل ارائه توضيحات بسيار آگاهكننده تشكر نمود و از سناتور فورد خواست اولين سؤال خود را مطرح نمايد.
سناتور فورد پرسيد وابستگى ايران به انرژى هستهاى ظرف 20 تا 30 سال آينده چگونه خواهد بود.
نخستوزير هويدا گفت ايران بايستى در اين زمينه دورنمايى در دست داشته باشد. هر چند تلاشهايى
براى استفاده از انرژى آب در جريان است، توسعه آن با افزايش تحقيقات در زمينه استفاده از انرژى
خورشيدى مد نظر است، ولى دولت ايران حدس مىزند براى دستيابى به ساير اشكال انرژى، به 23 الى
30 مگاوات برقى كه از طريق نيروى هستهاى توليد شود، نياز دارد. نخستوزير همچنين بر تلاشهاى
دولت ايران در زمينه تحقيقات خورشيدى تأكيد نمود.
سناتور بامپرز با اشاره به نياز به تعيين شاخصى براى قيمت نفت، در مورد ميزان افزايش پيشبينى
شده قيمت نفت در اجلاسيه دسامبر وزراى نفت در دوحه، سؤال نمود. وى گفت پانزده درصد افزايش،
بخصوص براى انگليس و ايتاليا، بيش از حد زياد خواهد بود. تعديل بايستى اولين ملاحظه مد نظر باشد.
هويدا نخستوزير ايران، گفت كلمات ابتدايى سناتور بايستى با خط طلا نوشته شود و موافقت نمود
همان طور كه شاه بيان نموده است، شاخص بهاى نفت بايد براساس تورم باشد، اگر بهاى كالاهاى غربى
افزايش يابد، دولت ايران نيز براى پرداخت بهاى اين كالاها، به پول بيشترى نياز دارد. نخستوزير از
كودل درخواست نمود تا هزينههاى عمرانى ساير كشورها را نيز ارزيابى نموده و درآمدهاى نفتى آنها را با
آنچه كه مجبورند در ازاى خريد كالاهاى ساخته شده از غرب بپردازند، مقايسه نمايد. كشورهاى عضو
اوپك در بالى موافقت نمودند تا منتظر وقايعى باشند كه در مذاكرات CIEC در پاريس پيش خواهد آمد.
آنچه كه دولت ايران در ازاى فروش نفت خود كسب مىكند، در غرب به مصرف مىرسد. ذخاير دولت
ايران در حال حاضر فقط 16 ميليارد است، در حالى كه درآمدهاى آن قريب به 20 ميليارد دلار مىشود.
آنچه كه در دوحه اتفاق مىافتد، «يك مسئله 64 هزار دلارى» مىباشد. دولت ايران همواره در برخورد با
مسئله افزايش قيمتهاى نفت منطقى عمل كرده است. تصميم اوپك در دسامبر، يك اقدام جمعى خواهد
بود. نادانى است اگر كشورهاى اوپك تلاش كنند كشورهاى اروپايى، بخصوص انگليس و ايتاليا را «به
زانو در بياورند». نخستوزير اظهار داشت كه اين كشورها از طريق اجراى برنامههايى مانند مراقبتهاى
بهداشتى عمومى مجانى و تحمل اعتصابات متعددى كه اقتصاد كشور را نابود مىكند، موجبات بروز
مشكلات اقتصادى خود را فراهم كردهاند. در طى چند سال گذشته، دولت ايران نتوانسته است پيشبينى
نمايد كالاهاى سفارشى انگليس در چه زمانى وارد خواهند شد، نخستوزير با اظهار اين كه انگليسىها
بايد «زمان چاى خورى كمترى صرف كنند» به صحبت خود خاتمه داد.
سناتور لاكسالت نظر نخستوزير را در مورد كسرى بودجه جويا شد. هويدا، نخستوزير، گفت سال
گذشته دولت ايران بودجهاى را ارائه نمود كه حدود ده درصد كسرى داشت. تأمين كسرى اگر در كوتاه
مدت باشد مضر نمىباشد، اما بهعنوان يك سياست دراز مدت مصيبتبار خواهد بود.
سناتور گلن گفت كودل نگران مسئله اشاعه سلاحهاى هستهاى و خطر غنىسازى سوخت هستهاى
مىباشد. كارتر، رئيس جمهور منتخب آمريكا، اظهار داشته است كه مخالف هرگونه تعهد جديد ايالات
متحده مبنى بر فروش سوخت يا تكنولوژى هستهاى مىباشد. دولت ايران در زمينه سوخت هستهاى چه
ضمانتهايى را لازم دارد؟
هويدا، نخستوزير ايران، گفت دولت ايران در صدد توليد بمبهاى اتمى نيست و دولت ايران نمىتواند با زرادخانههاى شوروى يا ايالات متحده رقابت كند. نخستوزير تأكيد نمود كه تكنولوژى
هستهاى را نمىتوان به چند قسمت تفكيك نمود. ضمانتهاى مربوط به سوخت يا ساير تكنولوژىهاى
هستهاى بايستى ضمانت بينالمللى باشد. دولت ايران بهعنوان يكى از امضاكنندگان NPTنمىتواند كنترل
كشورهاى ديگر را بر برنامههاى انرژى هسته خود بپذيرد.
سناتور گلن پرسيد اگر چندين كشور تأمينكننده، سوخت هستهاى ايران را ضمانت كنند، دولت ايران
چه سياستى اتخاذ خواهد كرد.
هويدا، نخستوزير ايران، گفت به چنين سؤالى پاسخ نخواهد داد. وى سپس مقايسهاى با معاهدات
نظامى انجام داد و گفت در زمان بروز بحران، كشورها زياد حرف مىزنند اما از عمل خبرى نيست. در سال
1941، هنگامى كه ايران توسط شوروى و انگليس مورد تهاجم قرار گرفت و كشور چند تكه و اشغال شد،
هيچ كشورى به يارى ايران نيامد. نخستوزير با تأكيد اظهار نمود كه اگر ايران بار ديگر توسط شوروى
مورد تهاجم قرار گيرد، دولت ايران «سياست سرزمين سوخته» را اتخاذ خواهد نمود، يعنى مردم ايران هر
چيزى (مناطق نفتى، كارخانهها، خطوط نفتى و غيره) را نابود خواهند كرد. «اگر نتوانيم استقلال خود را
حفظ كنيم، نمىخواهيم زنده بمانيم.» نخستوزير سپس به قطعنامه 242 سازمان ملل متحد كه هم آمريكا
و هم شوروى با آن موافقت كردهاند، اشاره نمود. براساس چنين قطعنامهاى ايران مانند كره و يا ويتنام
تقسيم خواهد شد. نخستوزير با حالت طنزآميزى گفت خوب شد كه سازمان ملل در زمان بروز
جنگهاى داخلى ايالات متحده وجود نداشت.
سناتور گلن پرسيد آيا دولت ايران در مركز تحقيقات هستهاى اميرآباد بر روى نيروى جوش هستهاى
كار مىكند يا خير.
نخستوزير هويدا پاسخ آن را به دكتر اعتماد، رئيس سازمان انرژى اتمى ايران، واگذار نمود. دكتر
اعتماد گفت سازمان انرژى اتمى ايران تحقيقاتى را در مورد نيروى جوش هستهاى به عمل مىآورد، اما
اين تحقيقات همين اواخر شروع شده است. وى جزئيات بيشترى را ارائه نداد.
سناتور گلن پرسيد ايران در نظر دارد با منابع گسترده گاز طبيعى خود چه كند.
نخستوزير هويدا گفت اگر قيمت گاز طبيعى افزايش يابد، دولت ايران نيز طبعا گاز را به مقدار
زيادترى صادر خواهد كرد. در حال حاضر مقدارى گاز از طريق خطوط گازرسانى به اتحاد شوروى
منتقل مىشود و همزمان با آن مقدارى نيز به مصرف داخلى و ساخت فرآوردههاى پتروشيمى مىرسد.
سناتور بيكر نظريات نخستوزير را مورد اختلافات داخلى و ناآرامىهاى حاصل از سياستهاى
اخير دولت ايران جويا شد.
نخستوزير هويدا گفت ايرانيانى وجود دارند كه در خارج (ليبى) آموزش ديده و در مقابل دولت ايران
موضع مخالفت مسلحانه اتخاذ كردهاند. نخستوزير تأكيد نمود كه اين مشكل بسيار كوچكى است و تحت
كنترل مىباشد. اين گروهها يك نهضت كلى (عمومى ـ م) عليه دولت ايران محسوب نمىشوند.
نخستوزير افزود كه با ظهور يك طبقه متوسط قوى در ايران كه از لحاظ اقتصادى مرفه مىباشد، به گوش
رسيدن غرولندهايى قابل انتظار است و اين نشانهاى از سلامتى (جامعه ـ م) مىباشد.
سناتور بيكر پرسيد آيا تروريستها براى برنامههاى نيروى هستهاى دولت ايران تهديدى محسوب
مىشوند يا خير. نخستوزير هويدا به صراحت گفت چنين تهديدى وجود ندارد.
سناتور كالور پرسيد: 1) نظر نخستوزير در مورد جانشينى شاه چيست. و 2) آيا ايران بيش از حد از
منابع انسانى آموزش ديده محدود خود در زمينه سيستمهاى دفاعى استفاده نمىكند.
نخستوزير هويدا در پاسخ به قسمت اول سؤال در مورد نيابت سلطنت و اين كه چگونه تا زمان
قانونى شدن سن، وليعهد به انجام وظيفه خواهد پرداخت، شرح مختصرى ارائه نمود. نخستوزير در پاسخ
به قسمت دوم سؤال پذيرفت كه منابع انسانى محدود هستند، اما افزود كه برنامههاى آموزشهاى نظامى و
حرفهاى كاملاً سازگار باهم هستند. پس از اين كه يك سرباز وظيفه آموزش ديد و خدمت نظام خود را به
پايان رساند، وارد زندگى غير نظامى مىشود و مىتواند مهارتهايى را كه در ارتش فرا گرفته است در
حرفه غيرنظامى خود به كار ببرد. باتوجه به اين كه فقط افسران ارتش سابقه خود را حفظ مىكنند، اكثر
پرسنل نظامى كه آموزشهاى فنى ديدهاند وارد مشاغل غير نظامى مىشوند.
سناتور ريبيكوف اظهار نموده شاه در مورد موضوعات مربوط به انرژى پيچيدهترين شخص در جهان
مىباشد. قبلاً كيسينجر وزير امورخارجه، از تبيين شاخصى براى بهاى نفت طرفدارى كرده است، اما
سايمون، وزير خزانهدارى، و سايرين با آن موافق نبودند. ريبيكوف سپس افزود كه در افكار عمومى
جهانيان به نظر مىرسد كه دولت ايران در اوپك يك عضو پيشگام در افزايش قيمت نفت مىباشد، در
حالى كه عربستان سعودى طرفدار حفظ قيمتهاى فعلى مىباشد. ريبيكوف باتوجه به اين نكته، در مورد
احتمال اين كه اوپك افزايش قيمت را به تأخير بيندازد تا دولت جديد آمريكا در مصدر امر قرار گيرد و
بتواند در مورد شكل كلى انرژى و قيمت نفت تدبير جديدى بينديشد، از نخستوزير سؤال نمود.
نخستوزير هويدا پاسخ داد هماكنون گفتگوهاى دو جانبه CIEC در پاريس براى چند مدتى است
ادامه دارد. علاوه براين قبل از افزايش قيمت نفت، در غرب تورم و ركود به وجود آمده است. اگر براى
كالاهايمان پول بيشترى بپردازيم و براى نفتمان درآمد كمترى داشته باشيم، دولت ناچار است توضيحاتى
به مردم خود ارائه نمايد. سپس نخستوزير توضيح داد هر چه دولت ايران براى نفت خود پول بيشترى
دريافت نمايد، مقدار بيشترى در اقتصاد ايالات متحده صرف خواهد كرد. در حال حاضر 6/19 درصد از
كل واردات دولت ايران از ايالات متحده است، در حالى كه تنها 7 درصد از كل صادرات ايران به ايالات
متحده ارسال مىشود.
سناتور انگلتون پرسيد آيا تدابير تسليحاتى دولت ايران در مورد تهديد حمله مستقيم از جانب اتحاد
شوروى پيشبينىهايى داشته است يا خير.
نخستوزير هويدا ابتدا پاسخ منفى داد، اما بلافاصله صحبت خود را تعديل نمود و گفت ارزيابى اين كه
آيا چنين تهديدى مستقيم خواهد بود و يا وكالتى، و از جانب كشورهاى همسايه نظير عراق و افغانستان،
مشكل مىباشد. نخستوزير سپس خاطرنشان نمود كه اگر تنگه هرمز بسته شود، نفت حياتى اروپاى
غربى و ژاپن كاملاً قطع مىشود. وى اضافه نمود كه عراقىها تسليحات جديدتر و به مقدار بيشترى از
اتحاد شوروى دريافت مىكنند. وى گفت در مسافرت اخيرش به اتحاد شوروى، نخستوزير شوروى از
وى پرسيده است كه چرا دولت ايران خود را به اين شدت مسلح مىكند. پاسخ وى به نخستوزير شوروى
اين بود كه دولت شوروى قبلاً از پاسخ چنين سؤالى اطلاع دارد. هويدا سپس با لفاظى از كودل پرسيد اگر
ايران به صورت مستقيم يا غيرمستقيم مورد حمله اتحاد شوروى قرار گيرد، چه اتفاقى براى منطقه و نفت
آن پيش خواهد آمد. سناتور انگلتون باتوجه به افزايش سرمايهگذاريهاى دفاعى، يازده برابر بيش از آنچه كه در سال 1970 بود، پرسيد آيا تهديدى كه نخستوزير به آن اشاره مىكند وجود دارد يا خير.
نخستوزير هويدا به سادگى پاسخ داد كه «تهديد، تهديد است، بزرگ يا كوچك». وى پرسيد: آيا
ايالات متحده تضمين مىدهد كه در صورت مواجهه با هر تهديدى از ايران دفاع نمايد.
سناتور كانن پرسيد اگر ايران نتواند ملزومات تسليحاتى خود را از ايالات متحده دريافت كند، دولت
ايران به كجا رو خواهد كرد. نخستوزير هويدا پاسخ داد كه ايران به بازار جهانى روى مىآورد.
سناتور ريبيكوف از نخستوزير براى توضيحات و لحن صادقانهاى كه وى در پاسخ به سؤالات كودل
داشت، تشكر نمود.
نخستوزير هويدا در خاتمه اين نشست تقريبا يك ساعت و نيمه با بلاغت، تاريخ طولانى روابط
دوستانه و مودتآميزى كه بلافاصله پس از جنگ جهانى دوم بين ايران و ايالات متحده وجود داشته
است، مرور كرده و گفت در آن هنگام مساعدت ايالات متحده به صورت سخاوتمندانهاى در اختيار ايران
قرار گرفت. حال ايران مىتواند بر روى پاى خود بايستد. نخستوزير پس از اين كه در مورد مشكلات
نخستوزير بودن شوخى نمود (افراد هميشه خبرهاى بد را به وى مىدهند، اما خبرهاى خوب را مستقيما
نزد شاه مىبرند) از كودل دعوت نمود تا براى صرف ناهار وى را همراهى كند.
2ـ براساس تلگرام 251471 وزارت امورخارجه اين مطالب قبل از خروج كودل، ريبيكوف و بيكر
توسط آنها تصحيح نشده است. در صورت لزوم بايستى در واشنگتن تصحيح شود. هلمز
سند بعدي
تهران، 19 فوريه 1978 ـ 30/11/56 سرّى
آقاى وزير محترم
به پيوست ارزيابى مختصرى از ماحصل سفر اخير دايان، وزير امورخارجه (اسرائيل ـ م)، به واشنگتن
ايفاد مىگردد. مايه امتنان خواهد بود اگر در اولين فرصت مناسب مد نظر عاليجناب شاهنشاه آريامهر قرار
گيرد. صبح روز بيستم فوريه تهران را به مقصد واشنگتن ترك مىكنم تا در اجلاسيه كميسيون مشترك
ايران و آمريكا شركت نمايم. اگر شما يا عاليجناب شاهنشاه آريامهر در مورد پيوست سؤالى داريد و يا
نظراتى كه مايليد به واشنگتن ارسال گردد، معاون اين جانب جك ميكلاس كه در غيبت من مسئوليت را به
عهده دارد، در جريان بوده و البته در دسترس مىباشد. از عاليجناب شاهنشاه آريامهر به دليل تداوم تبادل
(نظر ـ م) در اين خصوص بسيار قدردانى مىكنيم و در انتظار شنيدن نتايج ملاقات ايشان با اشخاص مهمى
هستيم كه قرار است آخر هفته به ايران مسافرت نمايند.
با تقديم احترام فائقه و گرمترين درودهاى شخصى دوستار شما ـ ويليام اچ. سوليوان
رونوشت: عاليجناب اميرعباس هويدا وزير دربار شاهنشاهى تهران
سرّى
سفر كوتاه مدت دايان به واشنگتن هيچ تحول جديدى در هيچ زمينهاى به دنبال نداشت. وى همچنان
معتقد است كه تلاشهايى بايد صورت گيرد تا در مورد اصول مورد توافق با سادات بيانيهاى منتشر شود،
ولى مايل نبود در طول اقامت خود در اينجا در مورد لحن خاص اين بيانيه مذاكره نمايد. وى مصرا خواستار مساعدت ما در از سرگيرى اجلاسيه رسمى كميته سياسى به دليل به حالت تعليق درآمدن اين
كميته و در عين حال بى نظمى نامطلوب ايجاد شده در تداوم اجلاسيههاى كميته امنيتى در قاهره گرديد.
اين مسئله را با مصريها در ميان گذاشتيم، اما خاطرنشان كرديم كه تصور نمىكنيم تا قبل از اعلام بيانيهاى
در مورد اصول مورد توافق، پاسخى در اين باره داده شود. همانطور كه حدس زده مىشد، دايان نگرانى
اسرائيل را در مورد فروش هواپيماى جنگى به عربستان سعودى ابراز نمود (در مورد پيشنهاد فروش به
مصر مطلب بسيار اندكى رد و بدل شد).
اسرائيلىها در مورد اشاره اخير ما به «عقبنشينى از تمام جبههها» براساس قطعنامه 242 سازمان ملل،
ابراز ناخرسندى كردند. وزيرخارجه، دايان را تحت فشار قرار داده و پاسخ داد كه با فرض حصول توافق
در مورد تعيين خطوط مرزى، ترتيبات امنيتى و رابطه سياسى ساحل غربى اردن، پذيرش قطعنامه 242 از
جانب اسرائيل، مستلزم عقبنشينى از تمام جبههها مىباشد. دايان از ارائه پاسخ صريح امتناع كرد. فقط
گفت اسرائيلىها در مورد ساحل غربى «طرحهاى خودشان» را (مثلاً طرح بگين) دارند. باتوجه به
مبادلاتى كه اخيرا با اسراييلىها داشتيم به نظر مىرسد بگين هنوز براى پذيرش اصول مربوط به
عقبنشينى از ساحل غربى آمادگى ندارد، كه باتوجه به تعهدات ايدئولوژيكى وى قابل درك مىباشد، اما
اين مسئله اگر قرار باشد راهحل موفقيتآميزى براى اين مشكل و دورنمايى در مورد ايجاد صلح فراهم
كند، از اهميت حياتى برخوردار مىباشد. معتقديم كه اين موضوع مشكلترين تصميمى است كه
اسرائيلىها در طول هفتههاى آتى با آن مواجه خواهند بود. ما مطمئن هستيم كه شاهنشاه اهميت اين
موضوع خاص را درك خواهند كرد.
(متن فوق از تلگرام وزارت امورخارجه به شماره 044031 مورخ 18 فوريه 1978 استخراج شده است.)
سند بعدي
تهران، 23 فوريه 1978 ـ 4/12/56سرّى
آقاى وزير محترم
چهارمين دور مذاكرات آمريكا و شوروى در مورد محدوديت تسليحاتى در اقيانوس هند در تاريخ
17 فوريه در برن سوئيس برگزار گرديد. مطلب پيوست خلاصه مختصرى از اين مباحث مىباشد. در
صورت تمايل مىتوانيد به شرف عرض عاليجناب شاهنشاه آريامهر برسانيد.
با تقديم احترامات فائقه و گرمترين درودهاى شخصى دوستار شما ـ جك سى. ميكلاس كاردار موقت
عاليجناب اميرعباس هويدا وزير دربار شاهنشاهى و تهران
چهارمين دور مذاكرات آمريكا ـ شوروى در مورد اقيانوس هند
از تاريخ 7 الى 17 فوريه، هيئتهاى نمايندگى اتحاد جماهير شوروى و ايالات متحده در شهر برن
واقع در سوئيس، گفتگوهاى دو جانبه بيشترى (مفصلى) را درباره مسائل مربوط به اقدامات محدوديت
تسليحاتى در اقيانوس هند به عمل آوردند. هيئتهاى نمايندگى به بحث درباره پيشنهاداتى كه از جانب
طرف مقابل ارائه مىشد، ادامه دادند. هيئت ايالات متحده به سرپرستى سفير پارل سى. وارنكى و هيئت
اتحاد جماهير شوروى تحت سرپرستى سفير ال. آى. مندلويچ عمل مىكردند.
در خلال اين اجلاسيه طرفين در نشستهاى جمعى و گروههاى كارى با يكديگر ملاقات نمودند.
مذاكرات دوستانه و مفيد بود و منجر به درك مواضع طرفين گرديد.
تاكنون درباره برخى از مسائل، منجمله مناسب بودن برخوردهاى مرحلهاى، كه شروع آن موافقت در
مورد عدم افزايش حضور نظامى فعلى و همزمان مذاكره درباره كاهش آن باشد، تا حد مشخصى موافقت
شده است.
در طول اين دور از مذاكرات هيچ تغيير خاصى در مواضع طرفين نسبت به موضوعات اصلى به وجود
نيامد. هر دو طرف بر مواضع خود در مورد موضوعات مهم ايستادگى كرده و دلايل خود را در حمايت از
اين مواضع تكرار مىكردند.
مشخصترين موضوعاتى كه همچنان مورد اختلاف است عبارتند از :
در مورد سيستمهاى استراتژيك چه محدوديتهايى بايستى اعمال شود.
ـ مسئله مربوط به تجهيزات تداركاتى به چه نحوى در موافقتنامه گنجانده شود. از نقطهنظر ايالات
متحده باتوجه به اعمال محدوديتهاى اين موافقتنامه بر استفاده از تجهيزات تداركاتى ساحلى، لازم
است محدوديتهايى نيز بر استفاده از تجهيزات تداركاتى دريايى كه در سطح بسيار گستردهاى توسط
شوروىها استفاده مىگردد، اعمال شود. ايالات متحده تعريفى در مورد مراجعه روزمره به بنادر ارائه داد و
شورويها موافقت كردند كه در مورد اين تعريف مطالعه بكنند.
طبق نظريه ارائه شده از جانب ايالات متحده، اگر هركدام از طرفين فعاليتهاى تداركاتى را چه از
ساحل و چه از طريق دريا به يكى از بنادر اقيانوس هند كه فراتر از محدوده تعريف شده براى مراجعه
روزمره به بندر قرار گرفته است، هدايت نمايد به معنى احداث يك بندر بوده و براساس موافقتنامه شامل
محدوديت مىشود.
ـ مناطق متفق و مجاور آن ـ شورويها همچنان اظهار مىدارند كه لازم است اين مسئله نيز در
موافقتنامه گنجانده شود. موضع ايالات متحده اين است كه اين مناطق در حوزه مربوط به موافقتنامه قرار
ندارند.
ـ تعريف منطقه ـ هنوز در مورد تعريف آبهاى شمالى و جنوبى استراليا اختلافنظر وجود دارد.
ـ علاوه بر اين گروههاى تخصصى كار خود را در مورد موضوعات تكنيكى از قبيل تعيين تعريفى براى
ناوهاى كمكى شروع كردهاند. طرف روسى مايل است اين ناوها را از محدوديتها مستثنى نمايد، در
حالى كه ايالات متحده مىخواهد چنين ناوهايى تحت محدوديتهاى موافقتنامه قرار گيرند.
ـ گروههاى تخصصى همچنين مسئله كشتيهاى عبورى از طريق اقيانوس هند را مورد ملاحظه قرار
دادهاند. در حالى كه هر دو طرف قبول دارند كه حضور چنين كشتيهايى را نبايد بهعنوان بخشى از حضور
نظامى تلقى كرد، اما در مورد مدت زمان مجاز براى اين كشتىها جهت اتمام عبور خود، اختلافنظر وجود
دارد. هر دو طرف موافقت كردند كه درباره اين موضوع بررسى نمايند.
گروه تهيه بيانيه نيز كار خود را در مورد تهيه متن پيشنويس اوليه قسمتهاى مختلف موافقتنامه
شروع كرد. اين پيشنويسها حاوى عبارات مشترك درباره نكات مورد توافق و عبارتى داخل پرانتز
درباره موضوعاتى كه هنوز مورد اختلاف هستند، مىباشند. دو گروه كارى تخصصى ايجاد گرديد. اين
گروههاى كارى در زمينههاى تكنيكى (مثلاً تعريف واژه عبور) به پيشرفتهايى نائل شدهاند. گروههاى تخصصى به ارزيابى موضوعات تكنيكى كه هنوز مورد موافقت قرار نگرفتهاند، ادامه خواهند داد.
تاريخ اجلاسيه بعدى در هيئت از طريق توافق طرفين تعيين خواهد شد.
متن فوق از تلگرام وزارت خارجه به شماره 46020 مورخ 22 فوريه 78 استخراج شده است.
تاريخ: 22 فوريه 78 ـ 3/12/56سرّى
از: وزارت امورخارجه، واشنگتن دى. سى. 046020 به: مركز جمعآورى اخبار اقيانوس هند
رونوشت: سفارت آمريكا كابل، موگاديشو، دفتر حفاظت منافع در بغداد
موضوع: چهارمين دور گفتگوهاى ايالات متحده ـ شوروى در مورد اقيانوس هند
1ـ چهارمين دور مذاكرات آمريكا و شوروى در مورد محدوديت تسليحاتى در اقيانوس هند در تاريخ
17 فوريه در شهر برن سوئيس برگزار گرديد. ايستگاهها در صورتى كه مناسب تشخيص دهند مىتوانند
دولتهاى ميزبان را در مورد نتايج اين دور از مذاكرات توجيه نمايند. وزارت امورخارجه (آمريكا ـ م)
همانند گذشته دولتهاى استراليا، زلاندنو، فرانسه، انگليس و ژاپن را در واشنگتن توجيه مىكند.
ناتو نيز در بروكسل توجيه خواهد شد. مطابق با عرف گذشته وزارت امورخارجه آمريكا كشورهاى
ساحلى بخصوص در اقيانوس هند را، در صورتى كه سفارتخانههايشان درخواست كنند، در واشنگتن
توجيه خواهد نمود.
2ـ براى هيئت نمايندگى آمريكا در سازمان ملل متحد: مطالب زير، بيانيه مربوط به چهارچوب مورد
توافق مشترك آمريكا و شوروى مىباشد كه براى توجيه سازمان ملل و كميته AD HOC در اقيانوس هند
مورد استفاده قرار مىگيرد. شما بايستى در مورد زمانبندى اين جلسه توجيهى با رئيس كميته ADHOC
هماهنگ نماييد.
ـ از تاريخ 7 الى 17 فوريه هيئتهاى نمايندگى اتحاد جماهير شوروى و ايالات متحده در شهر برن
واقع در سوئيس گفتگوهاى دو جانبه مفصلى را درباره مسائل مربوط به اقدامات محدوديت تسليحاتى در
اقيانوس هند به عمل آوردند. هيئتهاى نمايندگى به بحث درباره پيشنهاداتى كه از جانب طرف مقابل
ارائه مىشد، ادامه دادند. هيئت ايالات متحده به سرپرستى سفير پارل سى. وارنكى و هيئت اتحاد جماهير
شوروى تحت سرپرستى سفير ال. آى. مندلويچ عمل مىنمودند.
ـ در خلال اين اجلاسيه، طرفين در نشستهاى جمعى و گروههاى كارى با يكديگر ملاقات كردند.
مذاكرات دوستانه و مفيد بود و منجر به درك مواضع طرفين گرديد.
ـ تاكنون درباره برخى از مسائل، منجمله مناسب بودن برخوردهاى مرحلهاى، كه شروع آن موافقت
در مورد عدم افزايش حضور نظامى فعلى و همزمان مذاكره درباره كاهش آن باشد، تا حد مشخصى
موافقت شده است.
ـ گروه تهيه بيانيه نيز كار خود را در مورد تهيه متن پيشنويسهاى اوليه در مورد قسمتهاى مختلف
موافقتنامه شروع كرد. اين پيشنويسها حاوى عبارات مشترك درباره نكات مورد توافق و عباراتى
داخل پرانتز درباره موضوعاتى كه هنوز مورد اختلاف هستند، مىباشند.
ـ دو گروه كارى تخصصى ايجاد گرديد. اين گروههاى كارى در زمينههاى تكنيكى (مثلاً تعريف واژه
عبور) به پيشرفتهايى نائل شدهاند. گروههاى تخصصى به ارزيابى موضوعات تكنيكى كه هنوز مورد موافقت قرار نگرفته است، ادامه خواهند داد.
ـ تاريخ اجلاسيه بعدى دو هيئت از طريق توافق طرفين تعيين خواهد شد.
3ـ براى تمام سفارتخانههاى كشورهاى ساحلى اقيانوس هند: مطالب فوق را مىتوانيد براى توجيه
رده مناسبى از مقامات عالى رتبه كشور ميزبان كه به نتايج اين دور از مذاكرات علاقهمند هستند، استفاده
نماييد. علاوه بر اين مىتوانيد پاراگراف اضافه زير را نيز نقل نماييد :
ـ در طول اين دور از مذاكرات، ايالات متحده مشخص نمود كه فعاليتهاى جارى شورويها را در شاخ
آفريقا و افزايش همزمان ناوگان دريايى شوروى را مورد توجه قرار داده است و آن را با روح و مفاد چنين
مذاكراتى كه مبتنى بر ممانعت از افزايش هر نوع حضور نظامى طرفين است، مغاير مىداند. (در خلال
ماههاى اخير حضور نيروهاى رزمى شوروى در اقيانوس هند نسبت به وضعيت معمولى افزايش قابل
ملاحظهاى داشته است.) ايالات متحده همچنين اظهار داشته است كه سطح فعلى فعاليتهاى شوروى در
منطقه، مانع جدى در مقابل پيشرفت سريع در طول مذاكرات مىباشد.
4ـ براى تهران، دهلىنو، كلمبو، اسلامآباد، ماپوتو، جده، نايروبى: علاوه بر پاراگرافهاى 2 و 3،
مىتوانيد براى توجيه دولتهاى ميزبان خود اطلاعات جزئىتر زير را مورد استفاده دهيد:
در طول اين دوره از مذاكرات هيچ تغيير خاصى در مورد مواضع طرفين نسبت به موضوعات اصلى به
وجود نيامد. هر دو طرف بر مواضع خود درباره موضوعات مهم ايستادگى كرده و دلايل خود را در حمايت
از اين مواضع تكرار مىكردند.
مشخصترين موضوعاتى كه همچنان مورد اختلاف است عبارتند از:
ـ در مورد سيستمهاى استراتژيك چه محدوديتهايى بايستى اعمال شود.
مسئله مربوط به تجهيزات تداركاتى به چه نحوى در موافقتنامه گنجانده شود. از نقطهنظر نظر ايالات
متحده باتوجه به محدوديتهاى اعمالى اين موافقتنامه بر استفاده از تجهيزات تداركاتى ساحلى، لازم
است محدوديتهايى نيز براستفاده از تجهيزات تداركاتى دريايى كه در سطح بسيار گستردهاى توسط
شورويها استفاده مىگردد، اعمال شود. ايالات متحده تعريفى در مورد مراجعه روزمره به بنادر ارائه داد و
شورويها موافقت كردند كه در مورد اين تعريف مطالعه بكنند. براساس نظريه ارائه شده از جانب ايالات
متحده اگر هركدام از طرفين فعاليتهاى تداركاتى را چه از ساحل و چه از طريق دريا به يكى از بنادر
اقيانوس هند كه فراتر از محدوده تعريف شده براى مراجعه روزمره به بندر قرار گرفته است هدايت نمايد،
به معنى احداث يك بندر است و براساس موافقتنامه شامل محدوديت مىشود.
ـ مناطق متفق و مجاور آن: شورويها همچنان اظهار مىدارند كه لازم است اين مسئله نيز در موافقتنامه
گنجانده شود. موضع ايالات متحده اين است كه اين مناطق در حوزه مربوط به موافقتنامه قرار ندارند.
ـ تعريف منطقه: هنوز در مورد تعريف آبهاى شمالى و جنوبى استراليا اختلافنظر وجود دارد.
ـ علاوه بر اين، گروههاى تخصصى كار خود را در مورد موضوعات تكنيكى از قبيل چنين تعريفى
براى ناوهاى كمكى شروع كردهاند. طرف روسى مايل است اين ناوها را از محدوديتها مستثنى نمايد، در
حالى كه ايالات متحده مىخواهد چنين ناوهايى تحت موافقتنامه قرار گيرند.
ـ گروههاى تخصصى همچنين مسئله كشتىهاى عبورى از طريق اقيانوس هند را مورد ملاحظه قرار
دادهاند. در حالى كه هر دو طرف قبول دارند كه حضور چنين كشتىهايى را نبايد بهعنوان بخشى از حضور نظامى تلقى كرد، اما در مورد مدت زمان مجاز براى اين كشتىها به منظور اتمام عبور خود، اختلافنظر
وجود دارد. هر دو طرف موافقت كردند كه درباره اين موضوع بررسى نمايند.
گروه تهيه بيانيه نيز كار خود را در مورد تهيه متون پيشنويس اوليه قسمتهاى مختلف موافقتنامه شروع
كرد. اين پيشنويسها حاوى عبارات مشترك درباره نكات مورد توافق و عباراتى داخل پرانتز درباره
موضوعاتى كه هنوز مورد اختلاف هستند، مىباشند.
5 ـ انتخاب تعدادى از ايستگاههايى كه مجازند اطلاعات بيشتر مندرج در پاراگراف 4 را استفاده
نمايند، براساس ابراز تمايل دولتهاى مورد نظر و همچنين نزديكى روابطمان با آن كشور مىباشد. در
عين حالى كه نكته اخير شامل بعضى ديگر از كشورهاى خاص ساحل اقيانوس هند نيز مىشود، ما تمايل
نداريم كه در اين مرحله و در حالتى كه كشورهاى ساحلى علاقه اندك يا ناچيزى در اين باره ابراز
نمودهاند، توجيهات مفصلترى درخصوص گستردگى اين مذاكرات به عمل آيد. اگر چنين تمايلى آشكار
شود، يا اگر سفرا معتقد باشند توجيهات مفصلتر كاملاً مناسب است، وزارت خارجه بايستى از آن مطلع
گردد.
6ـ براى كانبرا. در حالى كه همچنان توجيهات مفصلترى در اينجا ارائه خواهد شد و براى
سفارتخانهها نيز تلگرام ارسال مىشود، شما مىتوانيد تمامى نكات مندرج در اين تلگرام را در پاسخ به
سؤالاتى كه مطرح مىشود بازگو نماييد و خاطرنشان سازيد كه سفير رنوف به زودى بهطور مفصل توجيه
خواهد شد. ونس