اردشير جي

اردشير‌جي مشهور به اردشير ريپورتر، فرزند ايدلجي، در 31 مرداد 1244/22 اوت 1865 در بمبئي متولد شد. بخشي از تحصيلاتش را در اين شهر گذراند. سپس عازم انگلستان شد و در رشته علوم و حقوق سياسي، همچنين تاريخ شرق و تاريخ باستان تحصيل نمود و ضمن آشنايي با فلسفه و زبانهاي عربي و فارسي در 27 سالگي به هندوستان بازگشت. او پس از بازگشت از انگلستان به عنوان صاحب‌منصب سياسي در دفتر نايب‌السلطنه هندوستان وارد خدمت شد و در 1893 به عنوان مستشار سياسي سفارت انگلستان در ايران، به دربار ايران معرفي گرديد. سبب حضور وي در ايران رسيدگي به امور هم‌كيشان زرتشتي خود و نيز گزارش اوضاع ايران به نايب‌السلطنه و حكومت هند بود. اردشيرجي سومين نماينده انجمن اكابر پارسيان هند بود كه پس از درگذشت كيخسرو ‌جي (خان صاحب) در 1272ش به تهران آمد. او در ايران ازدواج كرد كه حاصل آن دو پسر به نام‌هاي جمشيد و شاپور بود. (در 1973م كاخ باكينگهام به دليل تأثيرگذاري شاپور در روابط ايران و انگلستان و خدماتي كه به نفع انگلستان انجام داده بود به او لقب شواليه داد.) شش سال پس از ورود اردشيرجي به ايران با تأسيس مدرسه علوم سياسي وي جزؤ مدرسين آن مدرسه شد. او در 1322ق/1904م در انجمن سري تهران عضويت داشت. در 1324ـ1325ق با تشكيل لژ بيداري ايران وي از اعضاي اصلي آن به حساب آمد و خبرنگار روزنامه تايمز لندن در ايران بود. وي به جهت صميميتش با محمدحسين فروغي در دوره پيش از مشروطه در روزنامه تربيت با وي همكاري نمود و در روزنامه پرورش به مديريت سيدمحمدعلي پرورش نيز همكاري داشت. اردشيرجي در تحصن مشروطه‌‌خواهان در سفارت بريتانيا نقش داشت و در نخستين جشن مشروطه به عنوان رئيس انجمن زرتشتيان در آن شركت كرد. در دوره پرتلاطم مشروطه وي به دليل دوستي و صميميتش با رجال معروف انگليسي چون پرسي سايكس، دنيس راس و لرد لينگتن به يكي از شخصيتهاي شاخص اين دوره مبدل گرديد.

 
اردشير جي
در 1917م با پيروزي انقلاب روسيه و خروج اين كشور از صحنه سياست كه راه براي نفوذ همه‌جانبه انگلستان باز شد همزمان اردشير جي در اكتبر همان سال با رضاخان آشنايي يافت و طي ملاقاتي، با بيان اجمالي اوضاع و احوال ناشي از جنگ جهاني و حساسيت قواي قزاق، وي را تحت‌تأثير خود قرار داد. او رضاخان را به آيرونسايد (فرمانده كودتاي 3 اسفند 1299) معرفي كرد و پس از كودتاي 1299ش و روي كار آمدن رضاخان وي همچنان در ايران به سر برد و با رجال سياسي ارتباط داشت. حسينقلي‌خان نواب از جمله دوستان نزديك وي در اين زمان بود. اردشير جي در 14 اسفند 1311/23 فوريه 1933 در تهران درگذشت. از او وصيت‌نامه‌اي به تاريخ نوامبر 1931/آبان 1310 بر جاي مانده است (آباديان، «اردشيرجي»، صص 378ـ376).