احمد بیرشک
احمد بیرشک
کشور: ایران
شهر: تهران
تاریخ: در عصر روز چهارشنبه ۱۴ فروردین سال ۱۳۸۱ احمد بیرشک در سن ۹۵ سالگی چشم از جهان فروبست
محل دفن: در قطعه هنرمندان (۸۸) گورستان بهشت زهرا (قطعه : ۸۸ ردیف : ۱۵۸ شماره :۱۱) دفن شد (محل دفن در نقشه)
احمد بیرشک (زاده ۴ اسفند ۱۲۸۵ در باجگیران, مرگ ۱۴ فروردین ۱۳۸۱ در تهران، ریاضیدان و پژوهشگر تاریخ علم ایرانی است.
وی در دوران کودکی به دلیل شغل پدرش در باجگیران پرورش یافت و نزد پدر خود آموزش‌های پایه و همچنین زبان فرانسوی را فراگرفت. پس از آن به همراه پدر به مشهد رفتند و در مدرسه احمدیه مشهد پس از آزمونی که مدیر مدرسه از وی به عمل آورد وارد کلاس چهارم شد ولی پس از سه ماه به تشخیص معلم به کلاس پنجم انتقال یافت. پس از مدتی تحصیلات خود را در مدرسه آلیانس فرانسوی (یکی از سه مدرسه فرانسوی زبان تهران) با حضور در کلاس هفتم ادامه داد.
پس از پایان دوره دبیرستان در مهرماه ۱۳۰۸ به دارالمعلمین عالی در رشته ریاضیات وارد شد و پس از آن به خدمت وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در آمد. پس از آن نیز مدتی در ساری به تدریس ریاضی، فیزیک، علوم طبیعی و زبان از کلاس اول تا ششم متوسطه، مشغول بود.
وی مدتی رئیس ادارهٔ استخدام شهرستان‌ها در کارگزینی وزارت فرهنگ و مدتی رئیس کارگزینی دانشگاه تهران بود.
در سال ۱۳۲۱ پس از آنکه دانشگاه تهران از وزارت معارف جدا شد وی به‌عنوان رئیس دانشگاه تهران برگزیده شد. در سال ۱۳۲۲ مقاله معروف «نقد قانون دانشگاه» را به نگارش درآورد.
پس از آنکه در سال ۱۳۲۴ دانشگاه تهران دوباره به وزارت معارف بازگردانده شد منوچهر اقبال ریاست دانشگاه را برعهده گرفت و استاد بیرشک از شغل اداری دانشگاه تهران کناره گیری کرد و به تدریس در پلی تکنیک و دانشسرای عالی مشغول شد. در این دو دانشگاه وی به مدت ۱۸ سال درس مناظر و مرایا (پرسپکتیو) را تدریس کرد. وی در دانشسرای عالی با استادانی چون غلامحسین رهنما، بدیع‌الزمان فروزانفر، شفق، دکتر لوئی لونگ، گابریل یاریئر، آشنا شد و از محضر آنها استفاده کرد.
وی همچنین چندین بار برای مطالعه در مورد سیستم آموزشی به فرانسه، انگلستان و آمریکا اعزام شد.
در سال ۱۳۴۱ در زمان وزارت دکتر پرویز ناتل خانلری به معاونت وزارت فرهنگ رسید. وی همچنین با دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر سابق) در ویرایش متون ریاضی و فیزیک همکاری داشت.
یکی از بزرگترین خدمات احمد بیرشک به جامعه فرهنگی ایران بنیان گذاری مدارس هدف بود. احمد بیرشک و تنی چند از یارانش (احمد دیانی – احمد رضاقلی زاده – سید محمد قاضی نوری – علی متمدن – دکتر تقی هورفر – احمد انواری) در تاریخ ۲ خرداد ۱۳۲۷ (برابر با ۲۳ ماه مه ۱۹۴۸ میلادی)با سرمایه‌ای اندک (۳۵۰۰۰ تومان) اولین مدرسه هدف (مخفف هنر، دانش و فرهنگ) را بنیان نهادند. گروه فرهنگی هدف، متشکل از چهار دبستان دخترانه و پسرانه و چهار دبیرستان تا سال انحلال یعنی ۱۳۵۸ بیش از شانزده هزار دانش آموز دیپلمه تربیت کردند.
وی در سال ۱۳۷۰ بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی را بنیان‌گذارد و تا سال ۱۳۷۷ ریاست آن را برعهده داشت. در این سال وی با دریافت لوح تقدیر ریاست جمهوری به عنوان استاد نمونه شناخته شد واز دانشگاه شهید بهشتی دکتری افتخاری ریاضیات دریافت کرد.
وی علاوه بر دانشنامه بزرگ فارسی، در تالیف دانشنامه ایرانیکا، فرهنگ کامل انگلیسی – فارسی تألیف عباس آریان پور و منوچهر آریان پور، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و دانشنامه ایران و اسلام، همکاری داشته‌است.
تقویم دکتر بیرشک، برخلاف تقویم‌های پیشین از دوره‌های ۳۳ ساله (هفت دورهٔ ۴ ساله و یک دورهٔ ۵ ساله) تشکیل نشده، بلکه از دوره‌های ۲۸۲۰ ساله تشکیل شده‌است. هر دوره به زیردوره‌های ۱۲۸ یا ۱۳۲ ساله تقسیم می‌شود، که هرکدام از آنها نیز به زیرزیردوره‌های ۲۹، ۳۳، یا ۳۷ ساله تقسیم می‌شوند که در هرکدام سال‌های مضرب ۴ غیر از آخرین‌شان کبیسه می‌باشد. هر سال ۱۲ ماه دارد که شش‌تای اول ۳۱، پنج‌تای بعد ۳۰، و ماه آخر بر حسب کبیسه بودن یا نبودن ۲۹ یا ۳۰ روز دارد.
آرامگاه احمد بیرشک
سرانجام در عصر روز چهارشنبه ۱۴ فروردین سال ۱۳۸۱ احمد بیرشک در سن ۹۵ سالگی چشم از جهان فروبست. وی در فروردین ۱۳۸۱ نشان دولتی درجه یک دانش را از دفتر ریاست جمهوری دریافت نمود. در قطعه هنرمندان (۸۸) گورستان بهشت زهرا (قطعه : ۸۸ ردیف : ۱۵۸ شماره :۱۱) دفن شدند.
تالیفات
۱٫ کتاب‌های جبر و حساب سال‌های دبیرستان
۲٫ زندگینامهٔ علمی دانشوران
۳٫ هندسهٔ ترسیمی
۴٫ هندسهٔ سطحیه
۵٫ هندسهٔ مناظر و مرایا
۶٫ اصول مناظر و مرایا: پرسپکتیو
۷٫ جدول‌های لگاریتم با همکاری ا.انواری
۸٫ گاهنامه تطبیقی سه هزار ساله
ترجمه
۱٫ سرگذشت علم (کتاب برگزیده سال ۱۳۷۷)
۲٫ آموزش در جریان پیشرفت، نوشته پائولوفریره
۳٫ تاریخ آفریقا، نوشته جی. کی.
۴٫ زندگینامه برتراند راسل به قلم خودش
۵٫ سرگذشت علم، نوشته جورج سارتن
۶٫ یک،دو،سه…بی‌نهایت ،نوشته ژرژ گاموف
۷٫ جهان و انشتاین، نوشته لینکلن بارنت
۸٫ رهبر علم، نوشته آیزاک آسیموف