رزم آرا و انگليسي ها، چند سند نويافته

چکيده: در بررسي‌هايي که جهت انجام امور مربوط به همايش بزرگداشت ‌پنجاهمين سالگرد شهادت نواب ‌صفوي و يارانش در ميان اسناد متعدد ايشان (بيش از هفت هزار برگ سند) در آرشيو مرکز اسناد انقلاب اسلامي ‌صورت گرفت چند برگ سند مهم که ترجمه اسناد مربوط به شرکت نفت درارتباط با رزم‌آرا به دست آمد . نظر به اهميت موضوع اين اسناد بازنويسي و درمعرض استفاده پژوهشگران و محققان تاريخ معاصر قرار مي‌گيرد. اسناد بدون هيچ گونه دخل و تصرفي فقط با افزودن معادل شمسي تاريخ‌هاي‌ ميلادي خود به اندازه کافي گويا بوده نياز به توضيح اضافي ندارند ().
 




[سند شماره 1]
وزارت دادگستري‌
يادداشت‌
جناب آقاي شهبُدي دادستان شهرستان تهران‌
چهار برگ مستخرجه و ترجمه اسناد مربوط به شرکت سابق نفت را که‌ارتباط با رزم‌آرا دارد برحسب قرار بازپرس به پيوست ارسال مي‌شود.
[امضا] 31.2.9
[مهر] تاريخ ثبت 8303
31.2.30
شرح فوق را آقاي اکرمي رئيس دفتر اداره بازرسي کل کشور و مترجم رسمي به دادسرا به انضمام اوراق پيوست فرستاده‌اند
31.2.9
شهبدي
دفتر
چهار برگ ترجمه و هفت برگ مستخرجه به زبان انگليسي به شعبه ‌مربوطه بازپرسي ارسال شود 31.2.9 شهبدي
دفتر در پرونده مربوطه بايگاني شود [امضا] 31.2.9
ترجمه‌هاي پيوست اداري است و الصاق تمبر ضرورت ندارد؛ بازپرس‌شعبه 1 تهران [امضا] (3)

[سند شماره 2]
[نشان شير و خورشيد]
وزارت دادگستري‌
مستخرجه از پرونده شماره 56 شرکت سابق نفت راجع به سئوالاتي که‌ سفير کبير انگليس به رزم‌آرا داده است که از وزارت خارجه خواسته شود
سئوالاتي که نخست ‌وزير راجع به ملي کردن صنعت نفت به‌وزارتخانه‌هاي ايران فرستاده است‌.
سئوالات اضافي که به او توصيه شده است‌.
از لحاظ فني‌
1ـ آيا مهندسين معدن‌شناس ايراني به قدر کفايت هستند که بتوانند موقعيت و محل چاه‌هاي نفت را ترسيم و نقشه‌برداري نمايند؟
2ـ در اثر ملي کردن صنعت نفت قيمت توليد و حجم بازار آن چه خواهد شد؟
3ـ چقدر متخصصين ايراني و خارجي از طرف شرکت نفت ايران وانگليس استخدام شده‌اند و اين نسبت را چگونه مي‌توان با شرکت نفت‌ايران مقايسه نمود.
از لحاظ سياسي‌1ـ آيا سياست پسنديده است که از الغاء يک جانبه قرارداد دفاع نمود؟
2ـ آيا سياست پسنديده است که روابط بين ايران و انگليس را تضعيف يا قطع نمود؟
از لحاظ مالي و اقتصادي‌
1ـ چند عائله مستقيماً يا من غيرمستقيم از صنعت نفت اعاشه‌مي‌نمايند؟
2ـ چه مقدار درآمد مي‌بايستي در سال‌هاي 1949 [1328]، 1950[1329] از قرارداد الحاقي عايد ايران گردد؟
3ـ در صورت ملي کردن صنعت نفت با چه مبلغي مي‌توان خسارات‌ شرکت نفت را جبران نمود؟
4ـ آيا دولت ايران موفق به گرفتن قرضه شده و ربح آن از چه طريقي ‌تضمين مي‌شود؟
5ـ سرمايه که بايد صنعت نفت را به کار اندازد از چه منبعي به دست‌خواهد آمد.
ترجه مطابق است [امضا] 31.2.7 31.2.30نمره 8303
صحت امضاي آقاي اکرمي مترجم رسمي زبان انگليسي وزارت
دادگستري گواهي مي‌شود [ناخوانا]
اداري است (4)

[سند شماره 3]
[نشان شير و خورشيد]
وزارت دادگستري‌
مستخرجه از ثبت وقايع ايام که از روي پرونده شرکت نفت راجع بهملاقات‌ها و مذاکرات است استخراج شد.
يادداشت‌هاي مربوط به 50.9.27[19] تا 50.10.2[19] [1329.7.5تا 1329.7.10] راجع به ملاقات‌هاي رزم‌آرا با اعلي‌حضرت براي گرفتن‌قول جهت انحلال مجلس‌، پايمان (مستشار نظامي سفارت کبراي انگليس‌)به ما اطلاع مي‌دهند که نخست‌وزير از فشار آوردن به اعلي‌حضرت براي‌دادن قول در اين زمينه که مي‌تواند آن را به عنوان تهديد در مقابل وکلا به کاربرد هنوز نااميد نشده است‌.
ترجمه مطابق است [امضا] 31.2.7[13] 31.2.30نمره 8303
[مهر] صحت امضاي آقاي اکرمي مترجم رسمي زبان انگليسي وزارت‌دادگستري‌
گواهي مي‌شود [امضا] اداره دفتر کل وزارتي [مهر] اداره دفتر کل وزارت دادگستري‌
اداري است‌ دبيرخانه‌ (5)

[سند شماره 4]
[نشان شير و خورشيد]
وزارت دادگستري‌
مستخرجه تلگرافي که از طرف وزارت خارجه انگليس به سفير کبيرانگليس به ايران مخابره و در پرونده شرکت سابق نفت بايگاني است‌.
به تاريخ پنجم مارس 1951 [1329.12.14]
پيرو جلسه که در وزارت امور خارجه در روز جمعه دوم مارس تشکيل ونمايندگان وزارت امورخارجه و وزارت سوخت و نيروي برق و خزانه‌داري وبانک انگليس در آن حضور داشتند تلگرافي به مضمون زير خطاب به سفيرکبير انگليس در تهران مخابره گرديد:
1ـ اينجانب پيشنهاد شما را که متذکر شده‌ايد شخصاً با رزم‌آرا براي حل‌ قضيه نفت مساعدت نمايند تقدير مي‌نمايم ولي هرگونه تصميمي که اتخاذ و مربوط به قانوني نبودن ملي کردن صنعت نفت نباشد از طرف دولت‌اعليحضرت پادشاه انگلستان پذيرفته نخواهد شد از جريان امر معلوم است ‌که شما در موضوع شرايط تصميمي که ممکن است اتخاذ شود رزم‌آرا راتحت تأثير خود قرار داده‌ايد. هيچ گونه امتيازي بين صلاحيت شخصي ورسمي شما گذارده نخواهد شد و حتي بايد فرض شود که تصميمي که اتخاذ مي‌شود مورد پشتيباني دولت اعلي‌ حضرت پادشاه انگلستان قرار خواهد گرفت‌.
2ـ بنابراين هرگاه هر نوع تصميمي را به رزم‌آرا توصيه مي‌نمايند اينجانب ترجيح مي‌دهم که براساس اسناد تلگراف اينجانب باشد (با توجه به قسمت‌اخير تلگراف سربند نوشته شده است پيشنهاد بايد براساس نصف و نصف‌ باشد)
3ـ در هرحال شما نبايد شاه و رزم‌آرا، را راجع به احساسات دولت‌ اعلي‌حضرت پادشاه انگلستان بي‌خبر بگذارند و مخصوصاً بايد غيرقانوني‌بودن صنعت نفت را تصريح نموده و بار ديگر تأکيد نمايند که موضوع‌ شرکت و مساعدت اخير [ناخوانا] معلوم نشده است‌. شما بايد جداً تأکيد نمائيد که اميدواريد رزم‌آرا در موقع مذاکره با کميسيون نفت قولي را که داده گزارش آن را داده‌ايد عملي نموده و ترتيباتي بدهيد که اظهارات او در جرايد و راديو کاملاً منعکس گردد.
ترجمه مطابق است [امضا] 31.2.9 نمره 31.3.308303
[مهر] صحت امضاي آقاي اکرمي مترجم رسمي زبان انگليسي وزارت‌ دادگستري گواهي مي‌شود. اداره دفتر کل وزارتي [مهر] اداره دفتر کل وزارت‌ دادگستري
اداري است‌. دبيرخانه‌ (6)

[سند شماره 5]
[نشان شير و خورشيد]
وزارت دادگستري‌
مستخرجه از گزارش عمليات شرکت نفت [ناخوانا] که به مرکز شرکت درلندن ارسال شده است
به تاريخ 51.3.14 [1329.12.23] محرمانه‌
وضعيت ايران از لحاظ امتيازـ طرز نزديک شدن به افکار عمومي درايران‌.
1ـ تماس با اشخاص
الف‌ ـ با ادارات‌
از لحاظ سياست امور نماينده کل شرکت تماس خود را با اعضاي دولت‌به حداکثر نزديک ساخته است‌. علا و بر ملاقات‌هاي اتفاقي با اعلي‌حضرت‌، مساعي نماينده کل از اين حيث موجب گرديد که در مدت ‌نخست‌ وزيري رزم‌آرا مرتباً نخست‌وزير و وزير دارايي را هر هفته جداگانه ‌ملاقات نموده و با هر يک بحث مفصلي راجع به جريان اوضاع بنمايد مثلاً دفاعي که فروهر در تاريخ 26 دسامبر [5 دي ماه 1329] از قرارداد الحاقي‌(7) نمود نتيجه مستقيم چنين ملاقات‌هايي بوده است‌. تحت سرپرستي نماينده کل‌، کارمندان وابسته با او تماس خود را با مأمورين دولت افزوده‌اند.
ضمناً نماينده کل به يک عده [از] اعضاء اداري که براي اين منظورانتخاب شده‌اند اجازه داده است براي آشنا ساختن مأمورين مذکور با حقايق ‌در هر فرصتي استفاده نمايند. بالنتيجه اطلاعات زيادي مبني بر حقايق امورکه در دفتر نماينده کل تهيه شده برحسب تقاضا به ادارات دولتي ايران داده‌شده يا آن که براي آن‌ها فرستاده شده است و آن‌ها هم اين اطلاعات را دراسناد دولتي گنجانده‌اند بديهي است اين ترتيب عقيده مقامات مسئول راتحت تأثير قرار داده است‌. جواب‌هاي فروهر به مصدق در دسامبر 1950[دي ماه 1329] و جواب‌هاي رزم‌آرا به مصدق در فوريه 1951 [بهمن‌1329] و بسياري از نظريات «متخصصين‌» که رزم‌آرا در تاريخ سوم مارس‌[1329.12.12] براي کميسيون نفت قرائت نمود نمونه‌هايي از اين‌اطلاعات بوده است‌.
ترجمه مطابق است [امضا] 31.2.7 نمره 31.2.308303
صحت امضاي آقاي اکرمي مترجم رسمي زبان انگليسي وزارت‌دادگستري‌
گواهي مي‌شود اداره دفتر کل وزارتي [امضا] [مهر] اداره دفتر کل وزارت
اداري است‌ دادگستري دبيرخانه‌ (8)

پی نوشتها:

(1) مشاور علمي معاونت پژوهشي مرکز اسناد انقلاب اسلامي‌.
(2) براي اطلاع بيشتر در اين مورد رک به‌: روح‌الله حسينيان‌، بيست سال‌تکاپوي اسلام شيعي در ايران (1340ـ1320)، تهران‌، مرکز اسناد انقلاب‌اسلامي‌، چاپ دوم‌، 1384. (3) آرشيو مرکز اسناد انقلاب اسلامي پرونده‌شماره بازيابي 639 سند شماره 46 متن انگليسي گزارش‌ها در همان پرونده ‌سندهاي شماره 51 الي 57 وجود دارد.
(4) همان‌، سند شماره 47.
(5) همان‌، سند شماره 49.
(6) همان‌، سند شماره 48.
(7) رک به‌: حسينيان‌، پيشين‌، صص 100ـ99.
(8) همان‌، سند شماره 50.