بررسي عملکرد شركت نفت ايران و انگليس در اسناد 1901- 1914

 بررسی و تحقیق سندی درباره نفت ایران در اسناد فارسی موضوعی است که در تحقیقات تاریخی کمتر به آن پرداخته شده است. و نوشته ها و مکتوبات لاتین نیز به عمد یا به دلیل در اختیار نداشتن این اسناد کمتر درتحقیقات خودشان در مورد نفت ایران از این اسناد بهره برده اند و چه بسا استفاده از این اسناد گوشه هایی از تاریخ معاصر ایران را هویدا می سازد که در کمتر منابعی می توان اثری از این وقایع را یافت. مهمترین این اسناد در مورد نفت ایران و انگلیس ، قرارداد دارسی ، اولین قرار دادهای دولت ایران باکشورهای خارجی که در آن مفادی راجع به استخراج نفت در آن پرداخته شده است، و روند توسعه و شکل گیری و توسعه شرکت نفت ایران و انگلیس می باشد که در ادامه ابتدا مختصری از پیش زمینه قراردادهای نفتی درایران می پردازیم و سپس مو ضوعی را که اسناد آورده شده در این مجموعه مورد بررسی قرار می دهند را به بحث می گذاریم.                                                                                    
 تا پیش از تاسیس شرکت نفت ایران و انگلیس روند توسعه صنعت نفت کشور با توجه به منابع عظیم ذخایر نفتی از یک طرف و موقعیت خاورمیانه‌ای ازطرف دیگر مساله‌ای پیچیده بود. با وجود این پیش از کسب امتیاز نفت توسط شرکت هوتز و رویتر، زمین شناسی به نام لوفتوس انگلیسی با نقشه از پیش تعیین شده بین سالهای 1847- 1850از جنوب وجنوب غربی ایران دیدن کرد و به مطالعه زمین شناسی پرداخت واین فرد عضوهیات انگلیسی برای تعیین خطوط مرزی ایران وعثمانی درسال 1847میلادی بود.لوفتوس و چرچیل ازطرف ویلیامز مامور مطالعه تپه تاریخی شوش شدند و به منطقه مسجدسلیمان واهواز عزیمت کردند. لوفتوس بررسی کاملی ازمنطقه به عمل آورد و در مسجد سلیمان با چشمه های قیرآلود مواجه شد و وجود نفت را در این منطقه تشخیص داد و او اولین اروپایی است که توجه دیگران را به وجود نفت در مسجد سلیمان و پیرامون آن جلب کرد و تحقیقات خود را در انجمن زمین شناسی انگلیس به صورت هفته نامه انتشار داد.(کیا،1384،ص179-181)
اولین قرارداد که در آن از کشف نفت سخن به میان آمده بود قرارداد رویتر بود که در ماده یازده آن امده است "دولت علیه ایران به حکم امتیازنامه و قرارنامه حاضره به اصحاب این امتیازحق مخصوص و امتیاز انحصاری و قطعی می دهد که در طول این امتیاز در تمام ممالک ایران معادن ذغال سنگ و آهن و مس و سرب و پترول(نفت)و غیره را و هر معدن دیگر را که ایشان مناسب  بدانند کار بکنند و از آنها تمتع بر دارند بغیر از آن معادنی که ملک مردم است وصاحبان آنها درآنها کارمی کنند...دولت معادن طلا و نقره و جواهر را برای خود نگاه می دارد و برای کارکردن این نوع معادن دولت میتواندباکمپانی قراردادهای مخصوص بگذارد."(ذوقی،1378، ص49)
امتیاز رویتر به خاطراعتراضات علما، رجال ایرانی و دولت روسیه لغو شد.(فاتح،1335، ص248) اما اولین شرکت خارجی که امتیاز استخراج نفت را در ایران دریافت کرد شرکت هلندی هوتز در سده نوزدهم بود. مقر این شرکت در لندن بود. هوتز در سال 1884امتیاز اکتشاف و بهره برداری نفت را در منطقه دالکی بوشهر از دولت ایران کسب کرد و اقدام به حفردو چاه در منطقه دالکی نمود، اما به بهره برداری نرسید، اما بعدها در سال 1890امتیاز مذکور را به شرکت حقوق معدنی بانک ایران که درسال1890وبه منظورفعالیت در زمینه ذخایر معدنی تشکیل شده بود، واگذار کرد.(ذوقی،1378 ، ص43و44) و امتیا ز بانک شاهنشاهی که به دنبال اعتراض های رویتر به لغو قرارداد رویتر به بارون جولیوس رویتر و پسرش جرج رویتردرتاریخ1889 واگذارشده بود،طبق ماده11که حق بهره برداری از معادن ایران را داشت.درماده یازدهم امتیازنامه آمده بود"ازآن جایی که بانک شاهنشاهی حاضراست که برای احیا تمام وسایل استخراج ثروت های طبیعی مملکت فورا کمال فدویت را به جا آورد دولت علیه به بانک مزبور و در تمام مدت این امتیاز مانع لغیرقطعی می دهدکه در تمام وسعت مملکت ایران معادن آهن و مس وسرب و زیبق و ذغال سنگ و نفت و مانگانز و بورق و امیانت را که متعلق به دیوان می باشد و قبل از وقت به دیگران واگذارنشده اند دایر نماید. چون مصادف این امتیازنامچه دولت علیه ایران در روز امضای این امتیازنامچه به بارون ژولیوس رویتر صورت رسمی معادنی را  خواهد داد که قبل از وقت به دیگران داده شده اند...تمام معادنی که بانک ده سال پس از تشکیل خود شروع در دایر نمودن آن ها ننموده باشد مثل این ملاحظه خواهند شدکه بانک مزبور صرفنظر از آن هانموده است و دولت علیه خواهد توانست هر نوع تصرف در آن ها بکند بدون اینکه بانک صاحب امتیاز بتواند مانع شود"(فاتح،1335،ص248و249) 
بنابراین در سال 1890 بانک یک گروه مهندس زمین شناس اتریشی را استخدام کرد و به منطقه دالکی اعزام داشت، همچنین بانک درجزیره قشم به حفریک حلقه چاه اقدام کرد که به نفت نرسیدودرمجموع عملیات معدنی بانک شاهنشاهی با عدم موفقیت روبروشد و از طرفی باگذشت زمان واستنادبه ماده 11امتیازنامه رویتر چون کار بهره برداری پس از ده سال صورت نگرفت امتیاز خود به خود ملغی اعلام گردید(کیا،1384، ص162-182)اما مهمترین امتیاز نفت در ایران و خاورمیانه که منجر به کشف نفت در ایران گردید، امتیاز نفت دارسی بود که این امتیاز با توجه به پژوهش های صورت گرفته توسط ژاک دمورگان در ایران و چاپ حاصل تحقیقات او در مجله معادن پاریس درسال1892که به وجود احتمال نفت در ایران اشاره می کرد(وزیری،1380،ص72؛هامیلتون،1373،ص96) در سال 1900 ميلادي انتوان كتابچي، كه در حكومت ايران سمت‌هاي متعددي داشت و مسئوليت‌هايي نيز در اداره گمرك ايران عهده‌دار بود، وارد پاريس شد. علت بازديد او از پاريس در ظاهر افتتاح نمايشگاهي از ايران در اين شهر بود، اما كتابچي‌خان هدف اصلي ديگري داشت، و هدف او يافتن سرمايه‌گذاري اروپايي بود كه مايل به تحصيل نفت در ايران باشد. بالاخره رفت و آمدهاي انتوان كتابچي به معامله‌اي تجاري انجاميد كه ابعادي تاريخي يافت. با اين معامله عصر نفت در خاورميانه آغاز شد. اين معامله همان قرارداد معروف دارسي است، كه در سال 1901 به امضاء رسيد و اولين قرارداد نفت در خاورميانه بود و به واسطة آن منطقه خاورميانه به تعارضات اقتصادي و سياسي بين‌المللي دچار شد. (يرگين، 1373، ص166)
دارسي شهروندي استراليايي و متولد انگليس بود كه هرگز ايران را نديد و به ايران نيز سفر نكرد. او نمايندگاني را براي انجام مذاكره بر سر تشكيل كميسيوني زير نظر نمايندگان سياسي دولت انگليس، كه متمايل به ايجاد توسعه فعاليت‌هاي اقتصادي در ايران به منظور ايجاد موازنه در برابر نفوذ روس‌ها در شمال بودند، به ايران مي‌فرستد و با امضاي قرارداد، تمامي امتيازات اكتشاف، استخراج و صدور نفت خام در كشور، به جز در پنج ايالت شمالي تحت نفوذ روس‌ها، به مدت 60 سال در برابر دريافت نقدي بيست هزار پوند را به دست مي‌آورد. در ضمن اين معامله بيست هزار پوند سهام به دولت ايران داده مي‌شود و قرار مي‌شود كه شانزده درصد سود خالص نيز به دولت ايران تحويل گردد. دارسي بدون تأخير جي.بي.رينولدز، مأمور سابق شركت خدمات عمومي هند، را به عنوان حفار به استخدام درمي‌آورد. (هاميلتون، 1373، ص 97 و 96)
بنابراين دارسي در ماه مه 1903 در پي امتياز 1901، شركت اوليه‌اي با مسئوليت محدود و با سرمايه ششصد هزار ليره استرلينگ، يعني ششصد هزار سهم يك ليره‌اي، تشكيل مي‌دهد و بيست هزار ليره به صورت نقد و بيست هزار سهم، كه به موجب امتياز نامه تعهد پرداخت آن را به دولت ايران كرده بود، مي‌پردازد. (نايبيان، 1378، ص74)
در اكتبر 1903، يازده ماه پس از آغاز حفاري اوليه، نشانه‌هاي وجود نفت آشكار گرديد، اما دارسي دريافت كه توانايي مالي ادامة طرح را ندارد و يا نمي‌خواهد بيشتر از اين سرماية خود را به خطر بيندازد و عنوان مي‌كند كه هر كيسه‌اي ظرفيت محدود دارد و من از ظرفيت كيسة خود آگاهم. (يرگين، 1373، ص 175)
به مرور زمان بر مقدار هزينه‌ها افزوده مي‌شد و دارسي به كسي نياز داشت كه وي را از اين گرفتاري مالي نجات دهد، در غير اين صورت امتياز نفت از دست مي‌رفت، در نتيجه و دارسي از نيروي دريايي بريتانيا درخواست وام كرد. او از وزارت دارايي انگليس نيز تقاضاي وام كرد كه بي‌نتيجه بود و به درخواست او جواب رد داده شد. (همان) سرانجام در سال 1905، تقريباً چهار سال پس از امضاي امتيازنامه توسط مظفرالدين شاه، قراردادي در تهران بين دارسي و شركت نفت برمه امضاء شد كه به موجب آن شركتي موسوم به «سنديكاي امتياز» تأسيس گرديد. (Frrier,1982,p67-70)
سنديكاي امتياز تمامي سهام استخراج شركت اوليه را خريداري كرد. صاحبان سهام شركت جديد عبارت بودند: از ويليام ناكس دارسي، لرد استراتكونا و شركت نفت برمه. البته شخص دارسي و لرد استراتكونا از سهامداران شركت نفت برمه نير بودند. (نايبيان، 1378، ص77)
با تشكيل سنديكا و تلاش شبانه‌روزي رينولدز و حفاران ديگر، كه سه سال به طول انجاميد، ساعت چهار و سي دقيقه بامداد روز 26 مه 1908 نفت از چاه حفاري شده در مسجد سليمان فوران كرد و پس از هفت سال، كه از كسب امتياز نفت از سوي دارسي در 28 مه 1901 مي‌گذشت، سر چارلز مارلينگ خبر كشف نفت به مقدار تجاري آن را در 28 مه 1908 به لندن مخابره كرد در 14 آوريل 1909 شركت جديدي با نام شركت نفت ايران و انگليس با سرمايه دو ميليون ليره استرلينگ تشكيل شد تا امور مرتبط به امتياز دارسي را به عهده بگيرد و جايگاه خود را به عنوان جانشين شركت اتحاديه امتيازات تثبيت كند. بيشتر سهام اوليه دو ميليون ليره‌اي شركت متعلق به شركت نفت برمه بود. علي‌رغم تمام فعاليت‌هاي انجام شده صادرات نفت شركت نفت ايران و انگليس تا سال 1913 به تأخير افتاد، چرا كه براي رساندن نفت به دريا نياز به خط لوله و پالايشگاه بود و با كشيدن خط لوله و تأسيس پالايشگاه آبادان اين مشكل حل شد (هاميلتون، 1373، ص99).
در سال 1911 وينستون چرچيل به مقام لرد اول درياداري انگليس رسيد و تصميم‌اش بر اين بود كه نيروي دريايي انگليس را تقويت كرده و آن را به سريع‌ترين و نيرومندترين ناوگان دريايي در جهان تبديل كند. عده‌اي از دولتمردان انگلستان بر اين عقيده بودند كه كشتي‌هاي بزرگ را بايد همچنان به سوخت زغال، كه در خود كشور انگلستان به دست مي‌آيد، متكي كرد. چرچيل از نظر فني با اين نظر موافق نبود، با وجود اين نمي‌توانست نيروي دريايي خود را از نظر سوخت در اختيار شركت‌هاي خارجي مانند شل و استاندارد بگذارد، بنابراين تصميم گرفت مناسبات خود را با شركت نفت ايران و انگليس حسنه كند و به اين منظور لرد كدمن (Cadman) را در رأس هيئتي به ايران فرستاد و پس از مباحثات فراوان در مجلس انگلستان در مورد ايجاد قرارداد بين وزارت درياداري انگلستان و شركت نفت ايران و انگليس اين قرارداد با اكثريت 254 رأي موافق در مقابل 18 نفر مخالف در پارلمان انگليسي رأي آورد و چند هفته بعد قراردادي بين وزارت درياداري انگلستان و شركت نفت ايران و انگليس به امضاء رسيد، و به موجب آن شركت نفت ايران و انگليس برعهده گرفت كه مقدار معيني نفت و روغن براي مدت سي سال به نيروي دريايي انگليس تحويل دهد (لساني، 1357، ص77).
 همانگونه كه برخي از منابع اشاره مي‌كنند در سال 1914 و در حالي كه شش روز به آغاز جنگ جهاني اول مانده بود قانوني در انگلستان به اجرا گذارده شد كه به سبب آن دو ميليون سهم از سهام شركت نفت ايران و انگليس با حق رأي 51% از سهام به دولت انگليس واگذار شد. به واسطة اين قرارداد دولت انگليس مي‌توانست حق تعيين دو مدير در شركت نفت ايران و انگليس را داشته باشد. (موحد، 1353، ص 32.31 ؛ Ferrier,1982,p170-172) و خريد سهام شركت نفت توسط دولت انگليس مخالفان زيادي در پارلمان انگليس داشت، كه با ديپلماسي به كار برده شده توسط چرچيل مخالفت‌ها مرتفع شد و همان طور كه اشاره شد بالاخره مجلس با اين امر موافقت كرد. با شروع جنگ جهاني نيز اهميت نفت چند برابر شد و شركت‌هاي متعدد انگليسي تأسيس شدند؛ از جمله در آوريل 1906 شركت نفت بختياري با سرمايه 400000 ليره (هر سهم يك ليره) تأسيس شد و انگليسي‌ها علي‌رغم اينكه سه درصد از سهام اين شركت جديد را به خان‌هاي بختياري واگذار كردند، تعهد نمودند مبلغ 2000 ليره را در سال به حفاظت وسايل حفاري و ساير متعلقات اختصاص دهند، آن‌ها تعهد كردند 1000 ليره را ديگر نيز به حفاظت خط لوله‌اي كه قرار بود در آينده احداث شود به خان‌هاي بختياري پرداخت كنند. (يعقوبي‌نژاد، 1374، ص67) اين قراردادها نشان مي‌دهد كه انگليسي‌ها با چه مبلغ اندكي قراردادهاي بزرگي را منعقد مي‌كردند، البته بيشتر از جانب خوانين بختياري و شيخ خزعل مباحثاتي براي انعقاد اين قراردادها صورت مي‌گرفت، اما انگليسي‌ها در نهايت قراردادها را به مبلغ كمتر از حق طبيعي آن منعقد مي‌كردند. شركت نفت ايران و انگليس همواره از زمان تأسيس آن با دولت ايران، خوانين بختياري و شيخ خزعل مناسباتِ پر فراز و فرودي داشته است.
با آوردن مباحثی از چگونگی انعقاد قراردادها و آشنایی با مقدمات تاریخ نفت ایران، لازم به ذکر است که  مسایل مرزی ایران و ترکیه و وجود نفت در این مناطق مرزی از زمان انعقاد قراردادهای نفتی به ویژه قرارداد دارسی ، مسایل گمرکی و این که چه کالاهایی بر طبق امتیازنامه دارسی از پرداخت گمرکی معافند و نقش کمیسر ایران درمساله نفت ایران و انگلیس ، بخشی دیگر از مسایلی است که در اسناد معرفی شده در این مجموعه به آن پرداخته می شود.
برخی از این اسناد نشان دهنده پی گیری دولت ایران در مورد پیشرفت کار معادن نفت جنوب از آقای صدیق السلطنه کمیسر ایران در معادن نفت جنوب درسال 1912میلادی برابر با 1330هجری قمری می باشد که کمیسر ( صدیق السلطنه ) را موظف می کند تا گزارش کامل کار معادن نفت جنوب را به خزانه داری کل ارسال کند.( اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره240002637 ،1330ه.ق.)
بیشتر اسناد این مجموعه در مورد وجود چشمه های نفتی یا مناطق نفت خیز مشترک بین ایران و عثمانی  است که این مناطق در اطراف قصر شیرین قرار داشتند و این اسناد نشان دهنده مباحثاتی در مورد  رد و بدل شدن این سرزمین ها و شرایط مربوط به آن ، مفاد قرارداد دارسی در این مورد و نقش دولت انگلیس به عنوان واسطه بین ایران و عثمانی در مورد حل اختلافات مرزی می باشد و از جمله مناطقی که بیشترین تاکید  بر روی آن در این اسناد شده است ، قریه سیاه سرخ در قصر شیرین و چشمه نفت آن جا می باشد. و در این مورد اسنادی بین اداره گمرکات و وزارت مالیه رد و بدل شده است که بخشی از اسناد آورده شده در این مجموعه است. ( اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره240004829 ،1330ه.ق.)
بحث در مورد گمرک قصر شیرین و گزارش های رییس این گمرک در مورد ساختن راه عراده رو  در معدن نفت کرمانشاهان از طرف شرکت نفت ایران و انگلیس در سال 1330ه.ق. و تحقیق در این مورد توسط رییس گمرک، تقاضا از کمیسر ایران در معادن نفت جنوب در مورد ساختن این راه در معدن نفت کرمانشاهان، ترجمه گزارش رییس گمرک قصر شیرین و جواب به رییس گمرکات کرمانشاهان در مورد چرایی ساختن راه عراده رو به وسیله شرکت نفت ایران و انگلیس و امتداد این راه تا کرمانشاه از دیگر موارد آورده شده در این بخش از اسناد است. ( اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240006652، 1330ه.ق. )
بخش پایانی اسناد نیز در مورد اعتراض اداره گمرکات مبنی بر ساختن ساختمان هایی از طرف شرکت نفت قصر شیرین در مجاورت اداره گمرک قصر شیرین می باشد و دلیل این مخالفت نیز این بوده است که مسئولین گمرک نمی خواستند مواد اشتعال زا نظیر نفت که سبب انفجار احتمالی خواهد شد در مجاورت آن ها باشد. این اعتراضات باعث نامه نگاری های مختلفی در بین وزارتخانه ها و ادارات مختلف شد که اسناد آن آورده شده است. ( اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240007230، 1329ه.ق. )
لازم به ذکر است که اسناد آورده شده در این مجموعه تماما از اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران می باشند و سال های یاد شده در عنوان مقاله را در بر می گیرند.
 منابع
1. اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240002637 ،1330ه.ق.
2. اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240004829 ،1330ه.ق.
3. اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240006652، 1330ه.ق.
4. اسناد آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران ، سند شماره 240007230، 1329ه.ق.
5. ذوقی، ایرج ، مسایل سیاسی اقتصادی نفت ایران، تهران: پاژنگ ،1378 .
6. روحاني، فواد، تاريخ ملي شدن صنعت نفت ايران، تهران:  شرکت سهامی کتاب های جیبی، 1352.
7. فاتح ، مصطفی، پنجاه سال نفت ایران، تهران: شرکت سهامی چاپ، 1335.
8. کیا، ایرج، سیراستعمارانگلیس درایران، تهران: آبی، 1384  .
9.  لساني، ابوالفضل، طلاي سياه يا بلاي ايران، تهران، اميركبير، 1357.
10. موحد، محمدعلي، نفت ما و مسائل حقوقي آن، خوارزمي، چاپ دوم، 1353. .
11. نايبيان، جليل، پژوهشي در مسائل سياسي تاريخي نفت در ايران، انتشارات ثارالله، 1378.
12. وزیری، شاهرخ، نفت و قدرت درایران، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات عطایی ،1380 .
13. هامیلتون، ادرین، "نفت"پاداش قدرت، ترجمه محمودطلوع مکانیک، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا ،1373   .
14. يعقوبي نژاد، علي، رئيس نفت، انتشارات يادواره كتاب، 1374.
15. يرگين، دانيل، نفت، پول، قدرت، ترجمه دكتر منوچهر غيبي ارحله‌اي، ج ‌اول، انتشارات روابط عمومي شركت ملی نفت ایران، 1373.
16 .Ferrier.R.w, the history of the British Petroleam company, volume1, cambrijgr university press, 1982.
 
سند شماره 1
نشان تاج و شير و خورشيد                             
وزارت ماليه
اداره كابينه
نمره 5014
بتاريخ 18 برج اسد 1331
ضميمه
اداره مركزي گمركات
در جواب مراسله نمره 3147 و نمره 3086 راجع به هفتاد قبضه تفنگ كه كمپاني نفت با مقداري فشنگ براي رفع مخاطرات متصوره وارد كرده است اينك اشعار مي‌دارد مطابق توضيحات آن اداره اجازه ورود اين اسلحه متضمن اشكالي نيست در اين صورت قدغن نمائيد تفنگ و فشنگ مزبور اجازه عبور داده مانع نشوند و حقوق گمركي آن را هم هر چه هست تماماً دريافت دارند.
امضاء و مهر: وزارت ماليه 1328
 240002538
 
سند شماره 2
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت ماليه
ادارة مديريت كل
دائره
نمره 16399
بتاريخ 26 برج عقرب 1329
ضميمه
اداره مركزي گمركات
از قرار مرقومه كه از وزارت امور خارجه رسيده آقاي صديق‌السلطنه كميسر معادن نفت جنوب از لندن حركت كرده و از راه محمره برام هرمز وارد مي‌شود چون قدري اسباب سفر و قبضه تفنگ يكي ساچمه‌زني و ديگري گلوله‌زني و چهارصد فشنگ ساچمه زني و دويست فشنگ گلوله زني همراه دارد لازم است تلگرافاً به مأمورين گمرك قدغن نمايند پس از اخذ حقوق گمركي در سر حد مانع دو قبضه تفنگ و فشنگهاي شخصي ايشان نشوند.
                                                                                                                             امضاء ناخوانا
مهر: وزارت ماليه 1328
No7321
240002538
 سند شماره 3
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت ماليه
اداره مديريت كل
دائره
نمره 16061
بتاريخ 12 برج جدي 1330
ضميمه
اداره مركزي گمركات
موازي سي قبضه موزه به انضمام سي هزار فشنگ آن بتوسط آقاي مرتضي قليخان از سرحد محمره وارد مي‌شود لازم است جواز ورود آن را پس از اخذ حقوق گمركي صادر و مدت آن را ششماهه قرار بدهيد و نظر به اينكه معزي اليه عازم بختياري است جواز مزبور را فوراً بوزارتماليه بفرستيد كه بمشاراليه داده شود.
                                                                                                                             امضاء ناخوانا
مهر: وزارت ماليه 1328
 حاشیه پایین سند:
NO 7991
6-JAN 1912
240002538
 
سند شماره 4
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت ماليه
اداره مديريت كل
دائره
نمره 19717
بتاريخ 29 برج حوت 1330
ضميمه
مسيومرنارد كفيل خزانه‌داري كل
درخصوص احضار آقاي صديق‌السلطنه كميسر معدن نفت جنوب بمركز براي بعضي تحقيقات مراتب به وزارت جليله معارف اشعار و اينك جوابي رسيده كه سفارش ذيلاً درج مي‌شود.
(سابقاً خود معزي‌اليه هم در ضمن مطالب شخصي اجازه آمدن به مركز را خواسته بود به ايشان اجازه داده شد و از قرار مذكور دوازده روز است كه از عربستان حركت كرده‌اند) محض حصول آگاهي خزانه داده كل مراتب را اظهار داشت.
امضاء: ناخوانا
مهر: وزارت ماليه
 حاشیه پایین:
ادامه سند به خط لاتين
240002637
 
سند شماره 5
نشان تاج و شير و خورشيد
خزانه داري كل ايران
نمره 4645
موضوع معدن نفت عربستان
ضميمه
طبقه‌بندي
بتاريخ 23 جوزا سيچقائيل 1330
Jun  12  1912
وزارت جليله امور خارجه
كارهاي كمپاني نفت عربستان بطوري پيشرفت كرده است كه ممكن است به همين زودي استخراج و حمل نفت شروع شود. براي حفظ منافع دولت عليه و براي اينكه بتوان در موقع استخراج و حمل نفت مزبور در آن قسمتي كه از نقطه نظر حقوقي كه بايد به دولت برسد راجع به ماليه است نظارت و تفتيش نمود اقدامات اولياي دولت عليه نهايت اهميت و ضرورت را دارد. مدير كمپاني مزبور كه از اين قصد مستحضر شده اظهار داشته است كه اين مسئله قبلا در مجلس مشاوره اداری خودشان مطرح شد. و مجلس مزبور فعلاً در اينباب با آقاي صديق‌السلطنه مشغول مذاكره است .چون خزانه‌اري كل يا نماينده محترم دولت عليه (آقاي صديق‌السلطنه) ارتباطي ندارد و تاكنون به هيچوجه اطلاعاتي راجع به اين مسئله مهم حاصل ننموده است لهذا از آن وزارت جليله مستدعي است توضيحات لاز مه را در اينخصوص سريعاً براي اطلاع خزانه‌داري كل مرقوم فرماييد.
خزانه‌دار كل
 240002637
 
سند شماره 6
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت فوائد عامه
اداره
نمره 4624
مورخه ششم شهر رجب 1 برج سرطان سيچقان‌ئيل 1330
ضميمه
Jun  26  1912
خزانه‌داري كل و گمركات
در موضوع معاون نفت جنوب و توضيحاتي كه راجع به پيشرفت اينعمل از وزارت جليله امور خارجه خواسته بوديد آقاي صديق‌السلطنه راپورت جامعي كه حاوي تمام نكات و ترتيبات معادن مزبور است به اين وزارتخانه داده‌اند سواد راپورت در اين چند روز تهيه و براي آن اداره جليله ارسال خواهد شد تا از ترتيبات اين عمل كاملاً استحضار حاصل نماييد                                    
مهر: وزارت پست و تلگراف، فوايد عامه
[امضاء بر روي مهر: ناخوانا]
 240002637
 
سند شماره 7
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت امور خارجه
اداره انگليس دائره
مورخه 15 رجب 1330
نمره 10383 / 1455
Jul-4-1912
خزانه داري كل
به وصول مكتوب نمره 4645 آن  اداره محترمه راجع به پيشرفت كارهاي كمپاني نفط عربستان شرح لازم به وزارت فوايد عامه نوشته و سواد مكتوب مزبور ارسال شد اينك جوابي صادر شده كه سواد آن را ذيلاً زحمت مي‌دهد.
(بطوريكه در طي مرقومه محترمه نمره 103030 مرقوم و اشارت فرموده بودند سواد راپورتيكه آقاي صديق‌السلطنه راجع به معادن نفط جنوب داده‌اند و حاوي تمام مطالب پيشرفت معادن مزبور است به خزانه‌داري كل ارسال خواهد شد كه از كيفيت اين عمل كاملاً مستحضر شوند)
بديهي است كه سواد راپورت آقاي صديق‌السلطنه را تاكنون فرستاده‌اند و از تفصيل مستحضر شده‌ايد
[امضاء ناخوانا]‌
مهر: وزارت جليله امور خارجه
 240002637
 
سند شماره 8
نشان تاج و شير و خورشيد
اداره گمركات
4 ژوئيه 1914 = 13 سرطان
نمره 2713
ورود به كابينه وزارت ماليه
بتاريخ 14 سرطان 1332
نمره 2488
وزارت جليله ماليه
بموجب اطلاعات واصله كميسيون سرحدي عثماني و ايران مقرر داشته است كه قريه سياه سرخ در آتيه ضميمه خاك عثماني خواهد بود.
البته بر آن وزارت جليله پوشيده نيست كه كمپاني نفت انگليس و ايران امتياز نامة از دولت ايران راجع به استشفاع چشمة نفت خيز قريه مزبوره در دست دارد و سفارت فخيمه انگليس اخيراً‌ اظهار داشته است در صورتي هم كه چشمه منفرد قصر شيرين جزء خاك عثماني بشود معذلك اين نقطه مركز اعمال تجارت و داد و ستد كمپاني خواهد بود.
در خاتمه يادداشت خود خاطر نشان مي‌كند كه با وجود تغيير سرحد كمپاني كمافي السابق از حقوق صادره و وارده معاف خواهد بود اين نظريه مطابق با هيچيك از فصول امتياز‌نامه نيست زيرا امتياز نامه مزبور فقط آزادي خروج مواد استخراجيه و معافيت ورود آلات و ادوات لازمه كه مورد احتياج و استعمال كمپاني است گفتگو مي‌نمايد حال با اين تركيب از حضور مبارك مستدعي است در مسئله فوق امعان نظري فرموده و اداره گمركات را از تصميم قطعي هيئت محترم وزراء عظام مستحضر فرمايند تا اين اداره نيز از عهده جواب سفارت فخيمه برايد زياده است جسارت نمي‌ورزد.
                                                                                                                    [امضاء لاتين:‌ناخوانا]
 240004829
 
سند شماره 9
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت ماليه
اداره كابينه
دائره
نمره 3109
بتاريخ 30 برج اسد 1332
ضميمه 1
مقام منيع هيئت وزراء عظام دامت شوكتهم
راجع به قريه سياه سرخ واقعه در قصر شيرين و چشمه نفت آنجا كه كميسيون سرحدي ايران و عثماني قرار داده‌اند ضميمه خاك عثماني شود و امتياز چشمه نفط آنجا سابقاً به كمپاني انگليس و ايران داده شده است و از سفارت انگليس در اينخصوص يادداشتي باداره گمركات فرستاده شده بود. عين مشروحه اداره مزبور در آن هيئت محترم قرائت و مقرر فرمودند سواد يادداشت فرستاده شود كه ملاحظه و جواب قطعي سفارت را معلوم فرمايند اينك سواد يادداشت مزبور بضميمه سواد مراسله سابق گمرك لفآ تقديم مي‌شود تا هر طور مقرر مي‌فرمايند باداره گمرك اعلام گردد.
مهر وزارت ماليه1328
 [امضاء روی مهر: ناخوانا]
 240004829
 
سند شماره 10
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت ماليه
اداره كابينه
نمره 7225
بتاريخ 10 برج قوس 1333
مقام منيع هيئت وزراء عظام دامت شوكتهم
راجع به قريه سياه سرخ واقعه در قصر شيرين و چشمه نفط آنجا كه كميسيون سرحدي ايران و عثماني قرار داده‌اند ضميمه خاك عثماني شود در تاريخ 30 برج اسد بنمره 3109 برحسب مشروحه اداره گمرك كه متضمن سواد يادداشت سفارت انگليس بود از وزارت ماليه به آن مقام منيع شرحي عرض شده بود و تا بحال به زيارت جواب نائل نگرديد و چون مجدداً از اداره گمرك مطالبه جواب و تعيين تكليف را خواسته‌اند اين است مخصوصاً استدعا مي‌شود كه زودتر تصميم هيئت دولت را در اينمسئله مرقوم فرمايند كه به اداره مزبور اعلام گردد.
[امضاء: ناخوانا]
مهر: وزارت ماليه 1328
 240004829
 
سند شماره 11
نشان تاج و شير و خورشيد
اداره گمركات
23 نوامبر 1914= 3 محرم الحرام 1333
نمره 665
ورود كابينه وزارت ماليه
بتاريخ 1333
نمره 7659
وزارت جليله ماليه
در تاريخ چهارم ژوئيه در تحت نمره (2713) اداره گمركات مراسله بانوزارت جليله انفاذ داشته و تاكنون بوصول جواب آن مفتخر نگرديده است لهذا محترماً از حضور مبارك مستدعي است مقرر فرمايند جواب مراسلة مزبور را كه راجع بقريه سياه سرخ و چشمه نفت آن محل است هرچه زودتر باين اداره ارسال دارند موقعرا مغتنم شمرده احترامات فايقه را تجديد مي‌نمايد.
امضاء:‌ از طرف رئيس كل گمركات
امضاء لاتين، ناخوانا
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت امور خارجه، نمره 6
راجع بسابقه فرمايند.
240004829
 
 
سند شماره 12
وزارت ماليه
نمره عمومي وارده 7659
نمره عمومي صادره 7225
كارتن 78
دوسيه 12
تاريخ مسوده: 3 قوس بارس‌ئيل ، 6 محرم 1333
در باب قريه سياه سرخ واقعه در قصر شيرين و چشمه نفت آنجا
نوع مسوده: مكتوب
تاريخ ارسال: 10 قوس
مقام منيع محترم هيئت وزراء عظام دامت شوكتهم
راجع به قريه سياه سرخ واقعه در قصر شيرين و چشمه نفت آنجا كه كميسيون سرحدي ايران و عثماني قرار داده‌اند ضميمه خاك عثماني شود در تاريخ 30 برج اسد نمره 3109 برحسب مشروحه اداره گمرك كه متضمن سواد يادداشت سفارت انگليس بود بآن مقام منيع شرحي عرض شده و تا بحال بزيارت جواب نايل نگرديده. چون مجدداً در اداره گمرك مطالبه جواب و تعيين را خواسته‌اند اين است مخصوصاً تمني مي‌نمود كه زودتر تصميم هيئت دولت را در اين مسئله مرقوم فرمايند كه باداره مزبور اعلام گردد.
امضاء: ناخوانا
 حاشيه راست سند:
از وزارت ماليه
باداره گمرك خواب نوشته شد.
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه ، نمره 7
240004829
 
سند شماره 13
وزارت ماليه
نمره عمومی وارده 2488
نمره عمومي صادره 2782
كارتن 78 دوسيه 12
تاريخ مسوده: 4 شهر رمضان، 5 اسد بارس‌ئيل 1332
در جواب اداره گمرك
در باب يادداشت انگليس راجع‌ بقريه سياه سرخ و چشمه نفت آنجا
 نوع مسوده: مكتوب
تاريخ ارسال 7 ـ آ 1332 [ناخوانا]
اداره كل گمركات
مراسله آن اداره كه نمره (2713) و راجع به يادداشت سفارت انگليس در باب قريه سياه سرخ و چشمه نفت آنجا واصل گرديد و عيناً در هيئت وزراء عظام قرائت شد مقرر گرديد كه يادداشت سفارت مزبور را عيناً يا سواداً ارسال داريد كه در مندرجات آن كاملاً دقت شده تكليف اداره گمرك معين شود
[امضاء ناخوانا]
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت ماليه، نمره 2
 240004829
 
سند شماره 14
نشان تاج و شير و خورشيد
ادارة گمركات
4 اوت 1914 = 12 اسد 1339
نمره 3515
ضميمه: یکطغرا سواد
وزارت جليله ماليه
در جواب مرقومه محترمه مورخه هفتم اسد جاري نمره (2782) مع‌ التوقیر سوادي بفرانسه از يادداشت سفارت انگليس كه در تاريخ چهارم مه اخير باين اداره ارسال و راجع به قريه سياه سرخ و چشمه نفت آن محل است جوفاً حضور مبارك انفاذ ميدارد زياده جسارت نمي‌ورزد.
رئيس كل گمركات [امضاء لاتين: ناخوانا]
 
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه، بتاريخ 14 برج اسد 1332، نمره 3110
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 3
مطلب را با سابقه بهيئت وزراء رجوع نماييد.
زودتر جواب اداره گمرک داده شود
با سابقه بعرض حضور مبارك برسد 13/21
 240004829
 
سند شماره 15
وزارت ماليه
نمره عمومي وارده 3110
نمره عمومي صادره 3109
كارتن 87
دوسيه 12
تاريخ مسوده :21 برج اسد بارس‌ئيل، 20 رمضان 1332
در باب قريه سياه سرخ واقعه در قصر شيرين و چشمه نفت آنجا
نوع مسوده: مکتوب
تاریخ ارسال: 30- آ 1332
مقام منيع محترم هيئت وزراء عظام دامت شوكتهم
راجع بقريه سياه سرخ واقعه در قصر شيرين و چشمه نفت آنجا كه كميسيون سرحدي ايران و عثماني قرار داده‌اند ضميمه خاك عثماني شود و امتياز چشمه نفت آنجا سابقاً بكمپاني انگليس و ايران داده شده است و در سفارت انگليس در اينخصوص يادداشتي باداره گمركات فرستاده شده بود عين مشروحه اداره مزبور در آن هيئت محترم قرائت و مقرر فرمودند سواد يادداشت فرستاده شود ملاحظه و جواب قطعي سفارت را معلوم فرماييد اينك سواد يادداشت مزبوره بضميه سواد مراسله سابق گمرك لفاً تقديم مي‌شود. هرطور مقرر مي‌فرمايند باداره گمرك اعلام گردد.
 [ امضاء: ناخوانا ]
 240004729
 
سند شماره 16
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت امور خارجه
اداره انگليس
سواد رقعه وزارت فوايد عامه
مورخه 26 شهر جمادي الاولي
نمره 7002
در جواب مرقومه محترمه نمره 9134/3/105 حاوي سواد راپورت رئيس گمرك قصر شيرين راجع باقدامات كمپاني نفت جنوب محترماً زحمت مي‌دهد و اين خصوص چند روز قبل بتوسط وزارت جليله ماليه استحضار حاصل شده و بكميسر نفت جنوب تأكيد شد كه عاجلاً در اينخصوص تحقيقات لازمه بعمل آورده و تفصيل اين راهي را كه شروع كرده‌اند معين نموده و چون در قرارداد اجازت راه‌سازي بكمپاني داده شده است توضيحات لازمه را خواسته راپورت بدهد تا تكليف معين شود.
سواد مطابق اصل است
حاشیه بالای سند:
دفتر وزارت مالیه، نمره 7
حاشیه راست سند:
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه، بتاريخ 31 ثور 1330، نمره 1798
 240006652
سند شماره 17
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت ماليه
اداره كابينه
بتاريخ 15 ثور 17 جمادي الاولي 1330
نوع مسوده: مكتوب
وزارت جليله امور خارجه
راپورتي از رئيس گمرك قصر شيرين بتوسط اداره مركزي گمركات بوزارت ماليه رسيده كه سوادش براي استحضار انوزارت جليله تلواً ارسال مي‌شود كه ملاحظه فرموده با جاهاي لازم مذاكرات مقتضيه فرمايند كه معلوم شود اين راهي كه براي عبور عراده در معدن نفت كرمانشاهان ساخته مي‌شود براي چه مقصودي است و چه مقصودي است و چه ترتيبي دارد و نتيجه مذاكرات را اعلام فرمايند كه باداره گمرك اطلاع داده شود.
امضاء [ناخوانا]
 حاشيه سمت راست:
بدون اجازه و امتياز
حاشیه پایین سند:
مهر : دفتر وزارت مالیه، نمره [ ناخوانا ]
 240006652
 
سند شماره 18
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت امور خارجه
اداره انگليس
مورخه 3 جمادي الثاني 1330
نمره 1038/8998
وزارت جليله ماليه
مرقومه محترمه نمره 3044 كه متضمن راپورت رئيس گمركات قصر شيرين بود و اصل و شرحي كه لازم بود به وزارت فوايد عامه اشعار گرديد از قرار جواب كه از آنوزارت‌خانه رسيده و سواد آن لفاً ارسال مي‌گردد بكميسر نفت جنوب تأكيد شده كه عاجلاً در اين خصوص تحقيقات لازمه بعمل آورده و نتيجه را اطلاع بدهند بديهي است پس از حصول نتيجه از آن وزارت‌خانه مراتب باطلاع آنوزارت جليله خواهد رسانيد.
[ امضاء: ناخوانا ]
سجع مهر: وزارت جليله امور خارجه
حاشیه راست سند:
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه، بتاريخ 31 ثور 1330 نمره 1798
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 6.
ضبط شود
اعلام شود     
 240006652
 
سند شماره 19
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت ماليه
اداره كابينه
بتاريخ 15 ثور 17 جمادي‌الاولي 1330
نمره عمومي 3044
كارتون 122
دوسيه: 1
نوع مسوده : مكتوب
اداره مركزي گمركات
در تلو مراسله نمره (954) كه سواد راپورت رئيس گمرك قصر شيرين را در باب ساختن راه عراده در معدن نفت كرمانشاهان ارسال داشته بود. در تفصيل اطلاع حاصل و بجاهاي لازم نوشته شد و حالا بايد برئيس گمرك قصر شيرين بنويسند كه در آتيه هم هر قسم تحقيقاتي اين فقره مي‌كند نتيجه اطلاعات حاصله را فوراً بمركز اعلام دارد.
[امضاء : ناخوانا]
15 ثور
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت ماليه، نمره 5
240006652
سند شماره 20
نشان تاج و شير و خورشيد
ADMINSTRATION
DES
DOUANES DE PERSE
954No
28 آوريل 1912، دهم جمادي‌الاولي 1330 Tehran،Le
وزارت جليله ماليه
راپرتي از رئيس گمرك قصر شيرين رسيده راجع بيك راه عراده رو كه كمپاني نفت انگليس ايران در چیارسوق كه معدن نفت است مي‌سازد تا آنجا را با خانقين وصل نمايد. ترجمه راپورت مزبور را محض استحضار خاطر مبارك لفاً تقديم مي‌نمايد كه بهر قسم صلاح بدانند اقدام فرمايند اين راه از خاك ايران عبور خواهد كرد.
از طرف مدير [ ناخوانا] امضاء لاتين ناخوانا
حاشیه بالای سند:
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 1.
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه، بتاريخ 11 ثور 1330، نمره 3044
بعرض برسد 11 ثور
بوزارت خارجه و وزارت معارف هر دو نوشته سواد بفرستيد جواب را به گمرك بنويسند تا برابر همين نتيجه تحقيقات را اطلاع بدهند.
فوراً بوزارت خارجه پس از فرستادن حضور حضرت آقاي وزير تفصيل مطلب را اطلاع بدهيد هر اقدامي را كه مقتضي مي‌دانند بنمايند تا بدون امتياز مقدماتي از ساختن راه مذكور ممانعت شود.
 240006652
 
سند شماره 21
نشان تاج و شير و خورشيد
اداره گمركات
ADMINSTRATION
DES
DOVANES
ترجمه راپورت رئيس گمرك قصر شيرين بتاريخ 30 مارس 1912 نمره 1548
آقاي رئيس ايالتي گمركات كرمانشاهان
در جواب مرقومه 18 مارس نمره 5031 كه محتوي حكم 18 اكتبر بود لازم مي‌دانم بشما اطلاع دهم كه كمپاني نفت انگليس ايران عجالتاً صرف‌نظر از احداث محل تصفيه نفت در جنب گمرك نموده است و اداره مركزي آن حكم داده كه كارخانه مزبوره در محل استخراج نفت داير گردد و مخارجي كه براي تدارك آب در آنجا لازم است متحمل شود و بدين واسطه از تحمل مخارج گزاف كه بواسطه بعد مسافت بين معدن نفت و كارخانه تصفيه آن مستغني مي‌شوند حاليه كمپاني مشغول است يك راه عراده رو از چیاسوق الي خانقين مي‌سازد در اين راه پل و غيره است و ممكن است آن را امتداد دهند تا كرمانشاهان بدون اينكه از قصر شيرين عبور كند رئيس كارخانه نفت آن را (راه ما مي‌خواند!) براي چه؟ تصور مي‌كنيم كه ما بايد اينمطلب را مقدمتاً كشف و اظهار داريم كه در آتيه دچار زحمت نگرديم براي منافعي كه بدولت ايران نشان داده‌ايم همه ابنيه ما در اينصورت ممكن است بي‌مصرف بشود.
امضاء ويلن
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه، بتاريخ [ناخوانا]، نمره 3044
مهر: دفتر وزارت مالیه، نمره 2
 240006652
 
سند شماره 22
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت ماليه
اداره كابينه
بتاريخ 15 ثور 17 جمادي الاولي 1330
نمره عمومي 3044
نمره خصوصي
کارتون 122
دوسيه 1
نوع مسوده: مكتوب
وزارت جليله معارف
راپورتی از رئيس گمرك قصر شيرين بتوسط اداره مركزي گمركات بوزارت ماليه رسيد كه سوادش را برای استحضار آنوزارت جليله تلواً ارسال شد كه ملاحظه فرموده باقتضاي وظيفه و تكليفي كه دارند در مقام تحقيق برآمده معلوم دارند اين راهي كه براي عبور عراده در معدن نفت كرمانشاهان از طرف كمپاني نفت بدون امتياز و اجازه دولت ساخته مي‌شود متضمن چه مقصودي است و چه ترتيبي دارد پس از اقدامات لازمه هر طور بايد دستور‌العمل باداره گمرك داده شود تفصيل را مرقوم فرمايند.
امضاء: ناخوانا
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت ماليه، نمره 4
 24000662
سند شماره 23
نشان تاج شير و خورشيد
ADMINSTRATION
DES
DOUANES DE PERSE
19 10 ژوئن 1911 مطابق 12 جمادي‌الثانيه 1329 Tehran،Le
وزارت جليله ماليه
بموجب اطلاعات واصله نماينده كمپاني نفت قصر شيرين در صدد است كه زمين مجاور گمرك را تحصيل نموده و در آن‌جا بعضي ساختمان‌ها بنا نمايد و چون مجاورت بعضي امكنه ممكن است بجهت گمرك مضر و اغلب اوقات در صورتيكه در آنجا مواد مشتعله از قبيل نفت و غيره باشد خطرناك مي‌باشد بعقيده بنده لازم است كه اولياي دولت قدغن فرمايند كه در آينده هرگونه پيشنهاد ساختمان يا انبار مال‌التجاره در روي زمينهاي مجاور را بكند يا انبارهاي گمركي بايد قبلاً بتصويب ادارة گمركات برسد در اينصورت از حضور مبارك مستدعي است هرچه زودتر حكمي در اينخصوص صادر فرمايند                                                                                       مدير كل گمركات.
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه، بتاريخ 21 جوزا 1329، نمره 793668
مهر: دفتر وزارت ماليه، نمره 1
اداره خط مركز تفصيل را بعرض خواهند رساند 20 جوزا
بعد از تحقيق بهر وزلراخانه كه راجع است توصيه شود كه اين اقدامات را موقوف كنيم.
  240007230
 
سند شماره 24
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت ماليه
اداره تحريرات مركز
بتاريخ 30 برج جوزا 1329
وزارت جليله فوايد عامه
بموجب اخباريكه باداره مركزي گمركات رسيده و از آن بوزارت ماليه اظهار داشته‌اند كمپاني نفط قصر شيرين درصدد است كه اراضي مجاور گمرك را ابتاع كرده و در آنجا بعضي ساختمان‌ها بنا نمايد از آنجاييكه مجاورت بعضي آنكه در آن مواد مشغله از قبيل نفط و غيره انبار شده امكان دارد مضر بلكه باعث خطر بزرگي جهت گمرك گردد لهذا اداره مركزي گمركات درين مورد پيش بيني كرده و تقاضا نموده كه اولياي دولت ترتيبي براي جلوگيري از اين كار مقرر دارند تا در آينده هرگونه ساختمان يا انبار مال‌التجاره كه در اراضي مجاور با گمرك يا انبارهاي گمركي بنا مي‌شود باستحضار و تصويب اداره مركزي گمركات باشد سواد مراسله گمرك را كه درين موضوع اشعار رفته لفاً ارسال داشت كه ملاحظه فرماييد در اينمورد بخصوص كمپاني قصر شيرين خيال چنين بنائي را كه احتمال خطر بزرگ و ضرر عمده جهت گمرك دارد. بدل توجهي فرموده و در جلوگيري و ممانعت اينكار اقدامات مقتضيه بعمل آورند و در مورد ديگر هم بطوريكه اداره گمرك تقاضا كرده است توجه و اهتمام كافي فرموده و نتيجه اقدامات آنوزارتجليله را هم بوزارت ماليه اعلام دارند كه باداره گمرك اطلاع داده شود.
[امضاء: ناخوانا]
حاشیه راست سند:
مهر: دفتر وزارت ماليه، نمره 2
 240007230
 
سند شماره 25
سواد مراسله اداره گمركات بوزارت جليله ماليه
مورخه 10 ژون نمره 2377
بموجب اطلاعات واصله نماينده كمپاني نفط قصر شيرين در صدد است كه زمين مجاور گمرك را تحصيل نموده و در آنجا بعضي ساختمان‌ها بنا نمايد.
و چون مجاورت بعضي ساختمان‌ها ممكن است بجهت گمرك مضر و اغلب اوقات در صورتيكه در آنجا مواد مشتعله از قبيل نفت و غيره باشد خطرناك باشد.
بعقيده بنده لازم است كه اولياي دولت قدغن نمايند كه در آينده هرگونه پيشنهاد ساختمان يا انبار مال‌التجاره در روي زمينهاي مجاور را امکنه يا انبارهاي گمركي بايد قبلاً بتصويب اداره گمركات برسد و درينصورت از حضور مبارك مستدعي است هرچه زودتر حكمي در اينخصوص صادر فرمايند.
مدير كل گمركات
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه، نمره 929/10704
مهر: دفتر وزارت ماليه نمره 4
 240007230
 
سند شماره 26
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت ماليه
ادارة تحريرات مركز
بتاريخ 19 برج سرطان 1329
نمره عمومي 10704
نمره خصوصي 929
كارتون 125
دوسيه 15
اداره مركزي گمركات
درخصوص اقدام كمپاني نفط قصر شيرين از بابت ساختماني كه خيال دارد در اراضي مجاور گمرك بنا نمايد نمره (3163) شرحي اظهار نموده و سواد مراسله نمره (2377) را ارسال داشته و مطالبه جواب كرده‌اند ملاحظه كنيد اينكه تاكنون بابت اين مسئله تاخير شده من باب اين است كه درين موضوع شرحي بوزارت فوايد عامه نوشته شده است و هنوز جوابي نرسيده درين موقع هم كه مجدداً اين اداره اين فقره را متذكر و يادآور شده بود بوزارت فوايد عامه شرح لازم نوشته شد كه اقدامات مقتضيه بعمل آورند هر موقع جواب رسيد تفصيل باداره مركزي گمركات اعلام شود.
[ امضاء: ناخوانا ]
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت ماليه، نمره 5
 240007230
 
سند شماره 27
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت فوائد عامه
اداره
نمره 687
مورخه 12 رجب المرجب 1329
ضميمه
وزارت جليله ماليه
مرقومه محترمه در تحت نمره(680|7935) در باب اراضي قصر شيرين مجاور اداره گمرك كه كمپاني قصر شيرين بنائي در آن اراضي دارد و بضميمه سواد مشروحه اداره گمركات عز وصول داد سابقاً در جواب مشروحه اداره گمركات راجع به همين مسئله شرحي دستور العمل داده شده و هنوز جواب از آنجا نرسيده پس از رسيدن جواب ترتيبي كه بايد داده شود اقدام خواهد شد.
[ سجع مهر و امضاء: ناخوانا ]
حاشیه پایین سند:
مهر: دفتر وزارت ماليه، نمره 7
ضبط شود
 اداره مركز 25 سرطان
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه، بتاريخ 25 سرطان 1329، نمره 1001/11163
 240007230
 
سند شماره 28
نشان تاج شير و خورشيد
وزارت فوايد عامه
اداره
نمره 788
وزارت جليله ماليه
مرقومه محترمه بنمره (10704/929) در باب اراضي مجاور گمرك و اقدام كمپاني قصر  شيرین عز وصول داده سابقاً در ذيل نمره (687) جواب عرض شد باز هم محض توضيح شرحي كه در اينباب در جواب اداره گمركات نوشته شده و جواب هنوز نداده‌اند لفاً ارسال مي‌شود. كه از طرف آنوزارتخانه محترمه تحقيقات لازم شده و جواب مرقوم دارند تا از روي بصيرت قرار آن داده شود.
[ سجع مهر و امضاء: ناخوانا]
حاشیه پایین سند:
 مهر: دفتر وزارت ماليه، نمره 8
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه بتاريخ 7 اسد 1329 نمره 1190
 240007230
 
سند شماره 29
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت فوائد عامه
سواد رقعه بوزارت جليله فوائد عامه
مورخه 21 جمادي الثانيه 1329
نمره 788
اداره محترم گمركات
در طي مراسله شريفه نمره 2377 مرقوم شده بود اراضي مجاور گمرك كرمانشاهان را كمپاني نفط خيال دارد تحصيل نموده بنا بسازد اگر اين اراضي همان سي هزار زرع زمين دولتي معروف به باغ شاهزاده است كه در جمادي الاخر در طي نمره 2343 بوزارت جليله ماليه اظهار شد كه باداره گمركات قدغن و اداره گمركات را ملزم نمايند كه در حفظ و نگهداري آن مسئول بوده نگذارد كسي از آن اراضي عضب نمايد و موافق جوابي كه رسيده بود بهمين ترتيب باداره گمركات اخطار فرموده‌اند در اينصورت بديهي است حفظ و نگهداري آن اراضي بعهده آن اداره جليله است و از طرف اينوزارتخانه هم بكمپاني نفت جنوب اجازتي داده نشده است البته نگذاريد احدي بدون اجازت وزارت فوايد عامه در آن اراضي مداخله نمايد چنانچه اين اراضي را كه مرقوم داشته‌ايد غير از باغ شاهزاده است توضيحاً مرقوم داريد كدام اراضي از طرف كدام اداره اين اجازه بوكيل كمپاني داده شده تا از روي اطلاع اقدام مقتضي بشود.
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه، تاریخ ناخوانا،  نمره 11908
 سواد مطابق اصل است
رئيس دفتر فوائد عامه
امضاء ناخوانا
مهر: دفتر وزارت ماليه، نمره 9
240007230
سند شماره 30
نشان تاج و شير و خورشيد
وزارت فوائد عامه
اداره 1139
مورخه شوال المكرم 1329
ضميمه
وزارت جليله ماليه
مرقومه محترمه نمره (15122) حاوي سواد مشروحه رئيس گمرك كرمانشاهان در باب اراضي همجوار گمرك شرف وصول يافت در همين چند روزه اداره گمركات مستقيماً سواد مشروحه مزبوره را بوزارت فوايد ارسال داشته بودند و جواب نوشته شد كه تا بحال اجازت ساختمان بكمپاني نفط در آن اراضي داده نشده در آتيه هم بطوريكه خواسته‌ايد بدون اطلاع اداره گمركات بكسي اجازت داده نمي‌شود علي اي حال همينطور معين شده است كه تا بحال از طرف كمپاني در اراضي همجوار گمرك ساختماني نكرده‌اند كه اسباب مخاطره براي گمرك باشد در آتيه هم وزارت فوايد بدون اطلاع اداره گمركات در مورد اين اراضي بكسي اجازت نخواهد داد ولي بطوريكه سابقاً در طي نمره (579) باداره گمركات نوشته شده بود كه توضيحاً اطلاع بدهند كه آيا اين اراضي همان سي هزار زرع زمين معروف به باغ شاهزاده است كه در جنب گمرك كرمانشاهان واقع شده است يا اراضي ديگر و با گمركات قصر همجوار است مقرر فرماييد اداره گمركات در اينخصوص توضيحات لازمه بدهند
 
سجع مهر وزارت فوايد عامه
[ امضاء بر روی مهر: ناخوانا ]
حاشیه پایین سند:
مهر: ورود بكابينه وزارت ماليه، بتاريخ 28 ميزان، 1329، نمره 15512
مهر: دفتر وزارت ماليه، نمره 16
بگمرک نوشته شود
 
240007230

________________________________________
[1]. دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران