تلاشهايي به جانبداري از شاه و رهبران مذهبي
محرمانه 3 ژانويه 79 ـ 14 دي 1357
از: سفارت آمريكا، تهران ـ 121 به: وزارت امور خارجه، واشنگتندي. سي ـ فوري
موضوع: تلاشهايي به جانبداري از شاه و رهبران مذهبي
خلاصه: چندين واسطه وجود دارند كه به طرفداري از شاه با رهبران مذهبي سر و كار دارند. يكي از آنها به ما گفت كهاين رهبران قطعاً خواهان ماندن شاه هستند. با اين حال بر اساس سوابقيكهتاكنون در چنينموارديداشته‌ايمنمي‌توان چندان خوشبين بود. پايان خلاصه.
1- عضو جوان يكي از خانواده‌هاي سرشناس اينجا در طول چند ماه گذشته به صورت گاه به گاه با رايزنسياسي در تماس بوده است. چند روز قبل ويپنهاني اظهار داشت كهيك ملاقات طولاني با شهبانو داشته است. روز گذشته او اعلام نمود كه به گروه زاهديپيوسته است و در خارج از منزل فعاليتمي‌كند. پدر (عقب‌مانده) وييكي از متوليان معبد اصلي قم است.
2- نقش وي غلبه بر رهبران اصليمذهبي به خصوص در قممي‌باشد. وي از تأييد اظهارات رايزنسياسي امتناع نمود. رايزنسياسي گفته بود كهچندينميانجيديگرنيز وجود دارند كه ظاهراً با رهبران مذهبيكارمي‌كنند. وي در جواب رايزن گفته بود كه سخنان قاطعانه‌اي توسط دكترحجازي (يكي از رهبران تهرانيكه به قرار اطلاع ما در پاريس با گروه خميني بوده و با رهبران مذهبيمحلينيز ارتباط دارد) به زاهدي گفته شده است مبني بر اينكهاينميانجي تنها نماينده شناخته شده آنها مي‌باشدكه با دربار نيز مراوده دارد. اين واسطه به تلاش خود براي انجام مشورتهاي متعدد با رهبران مختلف ادامه مي‌دهد تا هر از چند گاه به شهبانو گزارش دهد.
3-اين واسطه اصرار داشت كه رهبران داخل كشورمي‌خواهند شاه بماند اما در شكل قانون اساسي آن زيرا از اينبيم دارند كهحتييكغيبت «موقت» به يك خروج هميشگي منجر شود كه در پي آن يككودتاينظامييككودتايكمونيستي خواهد بود. وياينعقيده را ابراز داشت كه شاه با اعلام اينكه پس از رويكار آمدن بختيار به عنوان نخست‌وزيركشور را ترك خواهد كرد اشتباه بزرگيمرتكب شده است.
(نظريه: به نظر مي‌رسدكهايننتيجه‌گيرييا الهام به زاهدي و شاه رسيده باشد و ممكن است سبب شود شاه در اجرايقوليكهعلناً داده بود كمي دست نگهدارد.) با اين حال وي قبول داشت كه اگر ارتشبد جم به فرماندهينيروهاي مسلح منصوب شود مخالفين آرامش بيشتري احساس ميكنند.
(به تلگرامجداگانه‌اي در مورد جم مراجعه كنيد).
4-اين واسطه گفت از طريق شهبانو يكليستكتبي از درخواستهاي رهبران مذهبيبراي شاه ارسال نموده است. رايزنسياسي اظهار داشت كهمي‌توان به اين صورت نتيجه‌گيري نمود:
الف- «كميته‌اي» قدرت حكومتي را به دست خواهد گرفت كهمنتصبين رهبران مذهبي در آن عضويت خواهند داشت. اينكميته تحت نظارت شاه كار خواهد كرد اما اعضاي آن توسط شاه منصوب نخواهند شد. اين واسطه در مورد اينكه چه كسياعضايكميته را منصوب خواهد كرداطلاعي نداشت ولي گفت يكي از ايراداتاصليمخالفين از بختياراين است كهبختيارفرماني را به جاياينكه از جانب مجلس فعليبپذيرد از شاه گرفته است.
ب- مجلس منحل خواهد شد و انتخابات آزاديبرايتشكيل مجلس بعدي برپا مي‌شودكه تحت نظارت اينكميته خواهد بود.
ج-تنبيهاتشديديبرايعامليناصلينظيرهويدا و ارتشبدنصيري در نظر گرفته شده است از قبيل زندان ابد و مصادره اموال.
د-نوعي «رفراندوم». هنگاميكهرايزنسياسي گفت به نظر مي‌رسداين مورد با سايرنتايج در تناقض است واسطه چنين اظهار داشت كه رهبران مذهبيمايلند در اين مورد مذاكراتبيشتري داشته باشند. در واقع آنها حاضرند در مورد هر چيزيمذاكرهنمايند اما بر حفظ شاه اصرار دارند.
5- در همين حال مشاور سياسي سفارت از منابع خود در مجلس سنا كسب اطلاع نموده است كهيكي از آيت‌الله‌هاي برجسته قم (مرعشينجفي) آماده است تا به نيروهاي طرفدار شاه به منظور اصرار بر ميانه‌رويشريعتمداري و سايرهمكارانوي مساعدت نمايد.
6-يك واسطه ديگر از مكالمه روز گذشته خود با ملاحسن داماد خميني گزارش مي‌دهد. وي تصور مي‌كندكهملاحسن را متقاعد كرده است كهميانه‌رويبيشترينيازداريم و اميدوار است مجوزيكسبنمايدمبني بر اينكه تا پايان هفته در پاريس به ملاقات خميني برود و تلاش نمايد تا با وي گفتگو نمايد. (همين منبع گزارشاتي را كه از سايركانالهاكسبكرده‌ايم مورد تأييد قرار داد. بر اساس اين گزارشات خميني از صحبت با سلطان حسين در پاريس امتناع كرده و با ارسال پياميوي را در مورد احترام شخصي خود مطمئن ساخته و اظهار داشته است كه از گفتگو درباره هر موضوعيكه به شاه مربوط شود پرهيز دارد.)
7- با اين حال واسطه ديگري به كارمند سفارت گفته است كه دولت (به عقيده ما از طريق مقدمرئيسساواك) آيت‌اللهشيرازي در مشهد را خريده است اما به دليلبي‌كفايتي دولت هنوز نتوانسته پول را به وي برساند و هنگاميكه چند روز قبل منزل آيت‌الله توسط واحدهايحكومتنظامي مورد حمله قرار گفت كلاين معامله بر هم خورد.
8-نظريه: ما مي‌دانيمكهزاهدي، مقدم، سناتور موسوي و سايرين سرگرم تماس با مذهبي‌هايابازاري‌ها هستند و تلاش ميكنند آنها را خريداريكردهياحمايت آنها را از يكراه‌حل معتدل جلب نمايندمبني بر اينكه شاه به عنوان يكحاكم در چهارچوب قانون اساسيباقي بماند. اما چنينفعاليتهايي را نيز قبلاً شاهد بوده‌ايم. يعني در بهار و تابستان گذشته هنگاميكهشريعتمداري به طور مخفيانه با نمايندگان دربار مذاكرهمي‌كرد. عليرغمخوشبيني‌هايمداوميكه غالباً توسط ميانجي‌هايدرگير ابراز مي‌شود با مشاهده تسليم شدن شريعتمداري به فشارهايخميني و در تنگنا قرار گرفتن ويتمامياينها را غيرواقعيتلقيمي‌كنيم. البته شاه در حال حاضر آماده است تا نسبت به گذشته امتيازاتبيشتري واگذار نمايد، اما مخالفين انتظارات بيش از حدي از وي دارند. از طرف ديگر رهبران مذهبي داخل كشور از درخواستهايتظاهركنندگانكه به نظر مي‌رسدهيچدرخواستي به جز كناره‌گيريفوري شاه نداشته باشند احساس ترس ميكنند. بنابراين ما نمي‌توانيم نسبت به اينكهتماميتلاشهايفعلي شانس موفقيت دارند چندان خوشبينباشيم.سوليوان