اسناد از مبارزات كاشاني سخن ميگويند
ورود كاشاني به تهران همزمان با قدرتيابي رضاخان ميرپنج است. رضاخان ميكوشد با تقلب در انتخابات، مجلس را به كنترل خود درآورد. در اين شرايط، روحانيون بسياري (همچون آيتالله مدرس و آيتالله شيخ حسين لنكراني) به مقابله با رضاخان ميپردازند. آيتالله كاشاني نيز با ارسال نامهاي به وزير كشور نسبت به تصميم رئيس شهرباني در ربودن و از بين بردن صندوق آراء مردم كاشان هشدار ميدهد (سند شماره ۲)
پس از سقوط رضاخان در شهريور ۲۰ قانون كشف حجاب اجباري نيز لغو ميشود، ولي هنوز پارهاي از عناصر فاسد و سودجو در شهرباني، متعرض چادر بانوان متدين و اصيل اين مرز و بوم ميشوند (سند شماره ۳) در اينجا نيز آيتالله، شكوائيه مردم را براي فروغي (نخستوزير) ارسال ميكند و از وي ميخواهد كه دستور دهد تا متعرض بانوان نشوند. (سند شماره ۴) برخورد منفعلانه فروغي ميتواند نشانگر ميزان نفوذ كاشاني نيز باشد.
پس از شهريور ۲۰ در شرايط اشغال ايران توسط قواي متفقين، مرحوم كاشاني به مقابله با اشغالگران ميپردازد. آنان نيز طبق رويه معمول خويش ، او را به اتهام جاسوسي براي آلمان تحت تعقيب قرار ميدهند (سند شماره۵) و سرانجام، زماني هم كه دولت ايران اورا دستگير ميكند، به متفقين تحويل ميشود (سند شماره ۶)
پس از پايان جنگ جهاني دوم نيز آمريكاي تازهنفس كه براي بلع ايران آمده است ميكوشد با اعطاي كمك مالي، ضمن تقويت ارتش ايران،
از اين كشور به عنوان سپر امنيتي خويش بهره بگيرد، آيتالله كاشاني با درك دقيق از اوضاع و بلوكبنديهاي جديد جهاني به مقابله با ايالات متحده برميخيزد و قول ميدهد طوماري با صدهزار امضا از اهالي تهران در مخالفت با كمك مالي آمريكا به ايران، تهيه كند. (سند شماره ۷)
در جريان نهضت مليسازي نفت نيز آيتالله كاشاني و دكتر مصدق در اقدامي هماهنگ، دست در دست يكديگر به مقابله با موانع نهضت ميپردازند (سندهاي شماره ۸ و ۹ و۱۰) همچنين آيتالله فريب تحريكات تفرقهافكنانه بيگانگان را نميخورد و از جمله وقتي هاريمن در يك ملاقات از او ميخواهد كه در قانون خلع يد، اصلاح و تعديلي صورت دهد و ميخواهد بدين وسيله ميان كاشاني و مصدق اختلاف ايجاد كند، آيتالله قاطعانه با خواسته نامشروع او مقابله ميكند و او را كله خورده بدرقه ميكند. (سند شماره ۱۱) پس از كودتاي ۲۸ مرداد نيز كاشاني مرعوب نميشود و امر به معروف و نهي از منكر را فراموش نميكند و در اواخر دي ماه (۵ ماه پس از كودتا) از سوي فرمانداري نظامي دستگير ميشود و به زندان انفرادي انتقال مييابد.
در دو صفحه پيش رو، بدون آن كه قصد مطلقانگاري داشته باشيم كوشيدهايم پارهاي اسناد مربوط به آن مرحوم را در اختيار علاقهمندان قرار دهيم.
سند شماره 1
توصيه مرحوم آيتالله سيدابوالحسن اصفهاني
درباره آيتالله كاشاني
طهران
جنابان عمده`التجار و الاعيان: حاج محمد جعفر و حاجعلياكبر تاجركاشاني و اخوان دام عزهم و توفيقهم
عرض ميشود: حضرت مستطاب ركن المله والدين، عمده المجتهدين، حجتالاسلام والمسلمين آقاي حاج ميرزا ابوالقاسم مجتهد كاشاني دامت بركاته الشريفه كه وجود شريفشان از براي مسلمين خيلي مغتنم است، به طهران مدتي است تشريف آوردهاند، محض اطلاع اخوان مومنين و فقهم الله تعالي لمراضيه، لازم شد تصديع شود آن وجود مسعود شريف از هر جهت، شايسته و به صفات حميده، آراسته و در ديانت و درستكاري قليل النظير هستند. احكام شريعه ايشان نافذ و مطاع، و تسليم حقوق شرعيه و سهم امام عليهالسلام خدمتشان محتاج به استيذان نيست و تاييد و ترويج ايشان، تاييد دين مبين و تقويت شريعت حضرت سيدالمرسلين صليالله عليه و آله الطاهرين ميباشد.
البته اخوان مومنين و كافه متدينين، وجود محترم آن جناب را مغتنم دانسته و در خدمت حضرت معظمله ذره[اي] مسامحه نخواهند نمود انشاءالله تعالي. والسلام عليكم و رحمهالله و بركاته.
حرر ذلك في =[ اين مطلب نوشته شد در ] ۲۰ شهر =[ماه] صفر سنه ۱۳۴۰ [قمري]
الاحقر ابوالحسن الموسوي الاصفهاني
محل مهر
سند شماره 2
رويارويي با عمال رضا خان
نامه آيتالله كاشاني به وزارت داخله =[كشور] در رابطه با انتخابات كاشان
۲۶ ج ۲ =[جماديالثاني] ۱۳۴۲ [قمري]
معروض ميدارد، از قرار اطلاع خصوصي كه رسيده، مفسدين كاشان نقشه اي كشيدهاند كه به وسيله رئيس نظميه كاشان، صندوق آرا را معدوم يا سرقت نمايند، چون سردار منتصر و رئيس نظميه هر خلاف قانوني كه مرتكب شدهاند، مواخذه و مجازاتي نديده و كاملا جري گرديدهاند، مستعد هم نيست اين نقشه جنايتكارانه هم مجري گردد، مقتضي است فورا تلگرافا امر فرماييد كه صندوق آراء كاشان را قرائت نمايند تا رفع نگراني از اين حيث شود، ايام اقبال مستدام باد.
منالجاني ابوالقاسم الحسيني الكاشاني
سند شماره 3
اعتراض مردم به ادامه كشف حجاب
نامه گروهي از مردم به آيتالله كاشاني درباره اعتراض به تداوم كشف حجاب زنان در طول ۳ ماه پس از عزل و اخراج رضاخان از ايران
تاريخ ۹/۹/۱۳۲۰ دهم شهر ذيقعده ۱۳۶۰ ق
حضور حضرت مستطاب حجتالاسلام والمسلمين آيتالله آقاي حاج سيدابوالقاسم مجتهد كاشاني
به شرف عرض حضرت حجتالاسلام عالي ميرساند:
با اين كه زمان طلوع سلطنت اعلي حضرت جوانبخت محبوب ايران، نداي آزادي و التزام به قانون و حفظ و عمل به مذهب مقدس جعفري روح تازه به ملت بخشيده و مردم ستمديده مايوس را اميدوار نمود، باز هم مشاهده ميشود كه در گوشه و كنار، بعضي پاسبانان پست براي نفع شخصي، روسري و چادر را از سر زنان مسلمان ميكشند و به تعاقب نمودن آنها در كوچههاي خلوت باعث خوف و اضطراب ميگردند، لذا امضاكنندگان ذيل، حضرت آيتاللهي را به اين وسيله مطلع و تمنا مينماييم از هيات محترم دولت و مجلس شوراي ملي رفع اين وحشيگري را تقاضا فرماييد تا موجب مزيد منت آن حضرت بر ما و سايرين و ذكر خير و مسئلت توفيقات از بندگان نسبت به آن حضرت بيشتر فراهم آيد.
[در پايين صفحه حدود ۴۰ امضا و مهر آمده است.]
سند شماره 4
تعرض به زنان، قدغن!
نامه دوم آيتالله كاشاني به محمدعلي فروغي نخستوزير پيرامون تداوم تعرض به حجاب زنان در چند ماه پس از بركناري رضاخان:
تاريخ: ۱۹/۱۰/۱۳۲۰
هو
به عرض عالي ميرساند: چندي قبل در باب چند مطلب مصدع خاطر محترم گشته، از آن جمله مساله تعرض به زنهاي محجوبه بود كه در ضمن مراسله، جوابيه مرقوم فرموده بوديد، دستور داده شد كه متعرض آنها نشوند. با وجود امر عالي، ماموران باز متعرض ميشوند. جمعي از محترمان تجار و كسبه شرحي به احقر نوشتهاند، مستدعي است امر موكد صادر فرماييد كه متعرض نشوند و سلب آزادي بيچارگان را ننمايند. ايام جلالت مستدام باد؛ در خاتمه احترامات فائقه را تقديم ميدارد.
سيدابوالقاسم كاشاني
پاسخ فروغي: جواب نوشته شود. اين جانب از روزي كه مصدر خدمت شدم در اين باب به شهرباني سفارش كردم كه متعرض كسي نشويد و از قراري كه شهرباني اظهار ميدارد به همين دستور رفتار ميشود. اين كه شاكيان نوشتهاند پاسبانها در كوچههاي خلوت متعرض زنها ميشوند، بعيد به نظر ميآيد، زيرا كه در كوچههاي خلوت پاسبان گماشته نشده است. در هر حال به جاي اين كه شكايت كلي بكنند، خوب است اگر واقعا موردي پيدا ميشود كه كسي به زني تعرض كند، به شهرباني يا خود اين جانب اطلاع بدهند تا اقدام لازم بشود.
حاشيه دوم: آقاي ناخوانا اقدام فرماييد. ۲۰/۱۰/۱۳۲۰
سند شماره 5
روحانيت در برابر اشغالگران
در آن روزگار كه ايران در اشغال قواي بيگانه به سر ميبرد، هر كس كه قدمي در حمايت از مردم و ميهن خويش برميداشت، از نگاه متفقين «جاسوس آلمان» قلمداد ميشد. روحانيت و آيتالله كاشاني كه ملجا و پناه مردم بودند، به طور طبيعي از اين قاعده مستثني نبودند.
وزارت دادگستري
فرمانداري نظامي تهران
تاريخ: ۲۱/۱۰/۱۳۲۲
چون مطابق مداركي كه به دست آمده آقاي حاج سيدابوالقاسم كاشاني اقداماتي بر عليه استقلال و امنيت كشور به نفع دشمنان مملكت كرده است، لازم است كه فورا مشاراليه را تحت تعقيب درآوريد.
خلاصه اتهامات بر عليه نامبرده از قرار زير است:
سيدابوالقاسم كاشاني از خرداد ماه ۱۳۲۰ شروع به همكاري با جاسوسان آلماني مخصوصا با جاسوسي موسوم به مير نموده و عضو كميته اجرائيهاي بوده است كه جاسوسان آلماني به منظور توليد اغتشاش و ايجاد خصومت بين ايران و دولتهاي ديگر تشكيل داده بودند و نيز پس از اعلان جنگ از طرف دولت شاهنشاهي به دولت آلمان به اموري كه منافي به حال دشمنان مملكت و بالنتيجه بر عليه استقلال كشور باشد مباشرت كرده است.
سند شماره 6
دستگيري كاشاني و تحويل او به متفقين
وزارت كشور
اداره كل شهرباني
اداره اطلاعات
محرمانه مستقيم
تاريخ: ۲۷/۳/۱۳۲۳جناب آقاي نخستوزير
محترما به عرض ميرساند آقاي حاج سيدابوالقاسم كاشاني كه اسم او جزو صورت اشخاصي بود كه بنا به درخواست متفقين بايستي بازداشت شود و تاكنون مخفي و متواري بوده است امروز ساعت ۱۵ در كوچه باغات محله «گلاب دره» حوالي پس قلعه و دربند در منزل شخصي به نام محمدحسين، توسط كارمندان اداره اطلاعات شهرباني و متفقين و نماينده فرمانداري نظامي، دستگير و بر حسب تقاضاي متفقين به نمايندگان آنان تحويل و صورتمجلسي تنظيم شد. يك نسخه به فرمانداري نظامي و نسخه ديگر در شهرباني كل كشور بايگاني شده است.
كفيل شهرباني كل كشور پاسيار سيف
سند شماره 7
مخالفت با نفوذ آمريكا در ايران
سند شماره 5 مربوط به مقطعي است كه ايران يك وام ۲۵۰ ميليون دلاري از آمريكا مطالبه ميكرد كه آن روزها رقم بزرگي محسوب ميشد و آمريكا فقط با پرداخت يك وام ۲۵ ميليون دلاري موافقت كرد و ايرانيها با عصبانيت از ادامه مذاكره براي دريافت وام خودداري كردند. در اين شرايط، اعتبار و حيثيت آمريكا در ايران سير نزولي ميپيمود و در محافل ايران وقتي ميخواستند به يك وعده دروغ اشاره كنند اصطلاح «وعده آمريكايي» را به جاي آن به كار ميبردند.
تاريخ: ۲۸/۴/۱۳۲۹
گزارش
طبق گزارش مامور ويژه در جلسه محرمانهاي كه شب ۲۶ ماه جاري در منزل سيدابوالقاسم كاشاني منعقد بوده، كاشاني قطعنامهاي تهيه و ضمن آن كمك مالي آمريكا را نسبت به ايران تحريم نموده و قول داده است: كه آن را به امضاي صد هزار نفر از اهالي تهران برساند. كاشاني در اين جلسه گفته است: دولت آمريكا با كمك نظامي خود ميخواهد كشور ما را براي دفاع در مقابل شوروي آماده كند، ولي ما از جنگ بيزاريم و به هر وسيله شده بايد از آن جلوگيري كنيم.
سند شماره 8
مخالفت با رزمآرا
در آن روزها، رزمآرا در صدد معرفي كابينه خود به مجلس بود. چون رزمآرا و كابينهاش سدي در برابر ملي كردن نفت محسوب ميشدند لذا هماهنگيهاي لازم ميان نيروهاي ملي و مردمي به عمل آمده بود تا به مخالفت با دولت رزمآرا بپردازند.
مطابق محتويات سند زير، از جمله در روز ششم تيرماه پيش از معرفي دولت رزمآرا به مجلس، دكتر مصدق اعلاميه جبهه ملي را در جلسه علني قرائت كرد. در بخشهايي از اين اعلاميه آمده بود: ...« نمايندگان جبهه ملي در مجلس و همچنين در مطبوعات از دو سه هفته به اين طرف اطلاعاتي را كه در زمينه حكومت داشتهاند، بدون پروا بازگو كرده، چيزي از ابراز اين حقايق مسلم فروگذار نكردهاند... اكنون دولتي تشكيل شده كه بر خلاف سنن پارلماني است و ما نمايندگان جبهه ملي نميتوانيم با آن مخالفت نكنيم... دولتي كه از ابتدا با اشخاص نادرست و بد سابقه همكاري كند، يك چنين دولتي چطور ميتواند صدر اصلاحات واقع شود؟.»
گزارش
تاريخ: ۸/۴/۱۳۲۹گزارش مامور ويژه حاكي است به طوري كه در محافل مطلع شنيده شده، آقاي سيدابوالقاسم كاشاني و نمايندگان اقليت مجلس تصميم گرفتهاند مبارزه و مخالفت خود را با كابينه تيمسار سپهبد رزمآرا با شدت هر چه تمامتر ادامه دهند و مبارزات آنها به اين صورت است كه آقاي كاشاني به وسيله وعاظ و اهل منبر، اذهان و افكار مردم و كسبه بازار را براي مبارزه آماده نموده و نمايندگان اقليت هم در جلسات مجلس شديدا ابراز مخالفت كنند و جرايد اركان جبهه ملي و وابسته به اقليت نيز با درج مقالات تحريكآميز، مردم را به مبارزه عليه دولت وادار نمايند.
سند شماره 9
اتحاد كاشاني و مصدق
گزارش
تاريخ: ۲۹/۸/۱۳۲۹طبق گزارش مامور ويژه به طوري كه در محافل سياسي شنيده شده در ملاقاتي كه چند روز قبل بين سران جبهه ملي و آقاي سيدابوالقاسم كاشاني صورت گرفته، قرار شده است، عدهاي از جوانان متعصب بازاري به دستور كاشاني و عدهاي از دانشجويان طرفدار جبهه ملي، براي تحريك مردم عليه لايحه الحاقي نفت و جمعآوري امضاء و تحت نظر گرفتن و تهديد نمايندگان اكثريت، شروع به فعاليت و تظاهراتي بنمايند. به ماموران مربوطه براي مراقبت كامل آموزشهاي لازم داده شده است.
سند شماره ۱۰
ميتينگ كاشاني در حمايت از مصدق
تاريخ: ۲۲/۳/۱۳۳۰
در روز ۱۸خرداد ماه ۱۳۳۰، هيات نظارت بر خلع يد مركب از نمايندگان دو مجلس و نمايندگان دولت از طريق راهآهن، عازم خوزستان شدند. جمعيتي متجاوز از ۱۰۰ هزار نفر هيات را مشايعت نمود.
متن خبر
مذاكرات در منزل كاشاني راجع به برنامه ميتينگ روز جمعه ۲۴ خرداد بودكه از طرف هيات مجمع مسلمانان مجاهد داده خواهد شد. دو شب است در منزل آقاي كاشاني موضوع ميتينگ روز جمعه بوده و در محافل سري چنين تصميم گرفته شده است:
شركتكنندگان در اين ميتينگ:
۱. اتحاديه مسلمين ۲. حزب زحمتكشان ۳. حزب ايران ۴. مجمع مسلمانان مجاهد ۵. اصناف و طبقات مختلف ميباشند و از هر دسته يك نفر نماينده صحبت ميكند. ميتينگ در پشتيباني از دولت جناب آقاي دكتر مصدق و خلع يد ميباشد. روز جمعه ۳ بعدازظهر عدهاي كثير در منزل سيدكاشاني جمع و از آنجا با شعار و پرچم به ميدان بهارستان خواهند رفت.
سند شماره ۱۱
شكست سفير آمريكا
تاريخ: ۷/۵/۱۳۳۰گزارش
مامور ويژه گزارش ميدهد به طوري كه در محافل مطبوعاتي صحبت ميكنند، علت ملاقات مستر هاريمن با كاشاني اين بود كه شايد بتواند به وسيله مشاراليه، اصلاح و تعديلي در قانون خلع يد انجام دهد ولي نامبرده به هيچوجه موافقت ننموده و گفته است اصلاح و تغيير مواد 9 گانه قانون، كار خطرناكي است.
گفته ميشود عدم موفقيت هاريمن=فرستاده دولت آمريكا در جلب نظر كاشاني موجب مسافرت او به لندن گرديده تا موانع و مشكلاتي را كه از نظر سياسي وجود دارد، حضورا توضيح دهد.
سند شماره ۱۲
كودتا و انزوا
وزارت جنگ
تاريخ: ۳۰/۱۰/۱۳۳۴تيمسار فرماندار نظامي تهران
قرار بازداشت غيرنظامي سيدابوالقاسم فرزند سيدمصطفي، شهرت كاشاني به اتهام «تحريض مردم به مسلح شدن بر ضد قدرت سلطنت» كه مظهر آن معاونت در قتل شادروان سپهبد رزمآرا بوده است در تاريخ ۲۷/۱۰/۱۳۳۴ از طرف بازپرس صادر گرديده كه دادستان ارتش نيز با قرار صادره موافقت كرده است. با توجه به اهميت اتهام منتسبه، قدغن فرماييد به لحاظ جلوگيري از تباني، نامبرده بازداشت انفرادي بدون ملاقات باشد.