آغاز کار مجلس ششم در اسناد وزارت خارجه آمريكا

شورش‌هاي خراسان و آذربایجان ، پيش‌زمينة افتتاح مجلس ششم در 11 ژويية 1926 بود: «احتراماً به اطلاع مي‌رساند که مجلس ششم در صبح روز یازدهم ماه جاری با حضور شاه کار خود را آغاز کرد. از نمایندگان دیپلماتیک خارجی نیز، که همگي با لباس رسمي در اين مراسم حضور يافتند، دعوت شده بود. نطق شاه کوتاه بود و مثل هميشه با لحني بي‌شور و حرارت ايراد شد... بارزترين نکته‌اي که در آن جمع به چشم مي‌خورد فقدان شور و هيجان در بين نمايندگان جديد مجلس بود‌. به نظر مي‌رسيد که نوعي بی‌تفاوتی و عدم اعتماد به نفس بر کل مجلس حکم‌فرماست... تغییر دولت، انتظار انتقاد از نتایج انتخابات که خيلي‌ها معتقدند در آن تقلب شده، بلاتکليفي دربارة سياست‌هاي دولت و نقشي را که اشخاص بايد در اجراي سياست‌هاي فعلي ايفا کنند؛ همگی ذهن نمایندگان جدید را گيج و مبهوت ساخته است... شاه هم از زمان تاجگذاري‌ عمدتاً به کارهاي خودش مشغول بوده... حقیقت این است که از زمان پادشاهي‌اش بي‌شک محبوبیت خود را در میان مردم سراسر کشور از دست داده است. نارضایتی عمومی از قشون تأثیر به سزایی بر این امر داشته، ولي ظاهراً اکثر مردم متفق‌القول هستند که حالا که ثروت فراوانی جمع‌ کرده و تاج شاهي به سر گذاشته، ديگر به احتياجات ایران و اهداف ملی‌اش کاري ندارد.» در ارتباط با اوضاع سیاسی می‌خوانیم: «چشم‌انداز سیاسی قدري مبهم و پیچیده است. در این میان سه نفر بیش از دیگران به چشم مي‌آيند؛ شاه، حسن وثوق و سید حسن مدرس. معماي فعلي این است که هر یک از این اشخاص تا چه اندازه کنترل اوضاع سیاسی مملکت را در دست خواهد گرفت. باید بگویم که هر یک از این سه نفر سوداي کنترل سرنوشت ایران در آينده نزديک را در سر دارد؛ آنهم به دلایلي که کسي از آنها با خبر نيست... به کشور فراخواندن و اعطاي پُست به حسن وثوق، رئیس‌الوزرای سابق و از حاميان انگليس، حدس و گمان بسیاری را باعث شده است. سیدحسن مدرس که این روزها روحانی با نفوذي در صحنه سياست است اعلام کرده که انتصاب وثوق به وزارت مالیه به خاطر توصيه‌هاي او بوده است*، و به احتمال زیاد، توصيه او همراه با تمایل [شاه] براي جلب نظر انگليسي‌ها، نقش بسزايي در متقاعد کردن شاه نسبت به بازگشت وثوق داشته است. بسیاری گمان مي‌کنند که وثوق مي‌خواهد یکبار دیگر رئيس کابينه شود و در این راه از حمایت ارزشمند مدرس بهره‌مند خواهد بود. در همين ارتباط گزارش شده که قرار است احمد وثوق، برادر وزیر فعلي مالیه، برای تصدی وزارت داخله در کابینه فعلی از تبعید فراخوانده شود. وزارت خارجه استحضار دارد که احمد وثوق (قوام‌السلطنه)، قبلاً رئیس‌الوزرا بود و اينکه در اکتبر 1923 به اتهام توطئه‌چینی علیه جان شاه فعلی - که آنوقت وزیر جنگ بود‌- دستگیر شد.» دربارة مدرس می‌نویسد: «سید ‌حسن مدرس اکنون مهمترين چهره در عرصه سیاست ایران است. از کساني که او را بخوبي مي‌شناسند... شنيده‌ام که هواداران بسیاری در ايالات مختلف دارد و مردم او را ميهن‌‌پرست و روحاني زاهدي مي‌دانند... در حال حاضر او مهمترين شخصيت در عرصة سياست داخلی است، و مطبوعات یازدهم ماه جاری مصاحبه‌ای از او منتشر ساختند... از آقای علاء شنيده‌ام که مجلس جديد مصمم است با سلطه سیاسی مدرس بر مجلس مقابله کند. بر اساس گفته‌های منبع خبری من، مخالفان پنج گروه مختلف از نمایندگان را تشکيل مي‌دهند که مجموع آن به پنجاه و شش نفر می‌رسد؛ که بدين ترتيب اکثریت آراء را در اختیار دارند. افراد زیر رهبر این گروه‌ها شناخته می‌شوند: «سیدمحمد تدین، رئیس موقت [مجلس]؛ فهیم‌الملک، وزیر سابق مالیه و از مخالفان مستشاران مالي آمريكایی؛ علی‌اکبر داور، که اخيراً وزير فوائد عامه در کابینه فروغی بود؛ میرزا‌هاشم آشتیانی که یک روحانی است؛ و شیرازی‌ها یا همان نمایندگان شیراز، که فرد خاصی رهبر آنها نيست. مي‌گويند که این پنج گروه براي مقابله با اهداف شناخته شدة مدرس... با یکدیگر به توافق رسیده‌اند.»  در مورد وثوق‌الدوله می‌خوانیم (تأکيد متعلق به متن اصلي است): «لازم به ذکر مي‌دانم که هفته گذشته فرصت یافتم با وثوق‌الدوله، وزیر مالیه، در مورد اجاره ساختمان‌هاي سفارت‌خانه ديدار کنم. او پدر زن و مسئول کنونی املاك موجر ما- سردار اکرم- است. در خلال صحبت‌ها از او پرسیدم که آیا صحت دارد که می‌خواهد پُست وزارت را رها کند و وارد مجلس شود. او گفت که فقط به اصرار مستوفی‌الممالک، رئیس‌الوزرا، وارد کابينه شده تا از شکست مفتضحانة او در تشکیل این وزارت‌خانه جلوگیری کند. او شخصاً برای رسیدگی به امور شخصی و به امید تحولات سياسي به کشور بازگشته است. او گفت که رئیس‌الوزرا اصرار دارد که او پُست وزارت را رها نکند و او بزودي دربارة این مسئله تصمیم‌ خواهد گرفت.»