گزارش هیئت بازرسی شاهنشاهی اعزامی به استان کردستان (در سال 1350)

هدف این سازمان این بود که به عرایض و شکایاتی که از طرف مردم از دوایر دولتی انجام می گرفت، رسیدگی شود و نتیجه در اختیار شاهنشاه و متشاکی قرار گیرد.[1] ریاست این سازمان در ابتدا تحت تکفل سپهبد مرتضی یزدان پناه قرار داده شد و در ادامه، حسین فردوست در رأس این سازمان قرار گرفت. این سازمان تحت نظارت عالیه شخص پادشاه پهلوی قرار داشت و نخست وزیر، مسئول امور مزبور به سازمان بازرسی شاهنشاهی در مجلسین بود. [2] قانون تأسیس این سازمان مشتمل بر چهارده ماده و دو تبصره به تاریخ‌ مصوب 1347،2،31 به تصویب مجلس شورای ملی رسید و پس از تشکیل سازمان بازرسی شاهنشاهی، اداره کل بازرسی کشور با عنوان اداره کل بازرسی وزارت دادگستری، برای رسیدگی به امور قضایی و اداری وزارت دادگستری به انجام وظیفه پرداخت[3]. همه دستگاه‌های مذکور، مکلف بودند سوابق و مدارک و اطلاعات مورد احتیاج را در اختیار سازمان قرار داده، و تسهیلات لازم را برای اجرای وظایف مذکور در این قانون فراهم آورند[4]. حدود صلاحیت سازمان بازرسی شاهنشاهی، حتی ساواک را هم در بر می‌گرفت. این سازمان فقط در مقابل شاه پاسخگو بود و به مجلس، نیروهای مسلح، دولت و هیچ نهاد و مقام دیگری جز شاه جواب گو نبود. اکثر کارمندان این سازمان را فرماندهان نظامی بازنشسته تشکیل می‌دادند. سازمان بازرسی شاهنشاهی، اختیار بازرسی دائمی و بدون اطلاع قبلی همه حوزه‌های حکومتی را داشت. این سازمان با وجود اینکه خدمات زیادی به محمدرضا شاه کرد و اقدامات قابل توجه در جهت اهداف و امیال شاه انجام داد، در سال 1355 که برنامه پنجم عمرانی با ناکامی‌های شدید مواجه شد، شاه از خدمات این سازمان صرف نظر کرد و جهت بررسی علل این ناکارآمدی، سازمان جدیدی به نام «کمیسیون شاهنشاهی» تأسیس کرد. شایان توجه است سازمان بازرسی شاهنشاهی، امکانات مالی فراوان داشت و از نفوذ فراوان در دستگاه های اداری برخوردار بود، ولی در جلوگیری از فساد، به سبب سیستم بیمار اداری و فساد طبقه حاکم، موفق نبود. اسناد موجود در این مقاله، شامل بازرسی گروه اعزامی این سازمان از تاریخ 1/6/50 13 تا تاریخ 18/8/1350 به استان کردستان تحت نظارت سرلشکر محمد حسن چمن آرا و به درخواست سپهبد یزدان پناه، ریاست بازرسی شاهنشاهی همراه نه نفر از بازرسان شاهنشاهی به مدت 79 روز انجام گرفته است. در این بازرسی، از شهرستان های بانه، سقز ،بیجار، مریوان، قروه، سنندج و بخش‌ های تابعه هر یک از این شهرستان ها بازدید به عمل آمد. این بازرسی در جهت تأثیرات انقلاب سفید شاه و تأثیرات آن بر این استان انجام گردید. در تنظیم این گزارش، مبالغه‌های زیادی جهت خشنودی شخص پادشاه پهلوی به کار رفته است و بعضاً آمار غیر واقعی و نادرستی در این گزارش دیده می شود، ولی در جای خود دارای اهمیت زیادی از جهت ارائه آمار مختلفی در این استان از جمله مؤسسات تعاونی فرهنگی، اجتماعی روستاییان، قانون ملی کردن جنگل ها، سپاه دانش، خانه های اصناف، شهرداری ها، آمار و ثبت احوال، ژاندارمری ،بهداری ها، دادگستری، آبادی و مسکن و اداره رادیو است. هیئت بازرسی به ریاست محمد حسین چمن آرا در تاریخ 1/6/1350، وارد استان کردستان شدند. این هیئت که شامل نه نفر بودند، به مدت 79 روز تا تاریخ 18/18/1350، نقاط مختلف استان را بازرسی کردند. و به ترتیب از شهرهای بانه، سقز، بیجار، مریوان، قروه و سنندج دیدن کردند. در این مدت حدود 1138 نامه به هیئت وصول شد که از این تعداد، 237 نامه راجع تقاضاهای مردم بود و تعداد 901 شکایت به هیئت وصول شد که از این تعداد، 436 نامه وارد و قابل رسیدگی تشخیص داده شد. شکایت ها در کمیته‌ ها رسیدگی می شد. علاوه بر نماینده بازرسی شاهنشاهی، سه نفر از نمایندگان منتخب اهالی شهر در این کمیته ها شرکت داشتند و در غالب کمیته‌ها، مخصوصاً کمیته‌های بهداری، آموزش و پرورش و کشور نیز تعدادی از بانوان شرکت می‌نمودند. قسمت عمده شکایات در غالب شهرستان ها، به علت عدم آشنایی مردم به قوانین و مقررات کشور است. به ویژه عدم آشنایی مردم به قوانین جدید وظیفه عمومی، سبب اغلب شکایات است. بیشتر تأکید هیئت بر اداره‌های ذیل بود که عبارتند از: مؤسسات تعاونی فرهنگی اجتماعی روستاییان، ملی کردن جنگل‌ ها، سپاه دانش، خانه اصناف، شهرداری‌ها، آمار و ثبت احوال، ژاندارمری، بهداری ها، دادگستری، آبادی و مسکن و اداره رادیو. سپاه دانش: در استان کردستان، 544 سپاهی پسر و تعداد 86 سپاهی دختر در 476 دبستان به تعداد 12806 دانش آموز پسر و دختر تدریس می‌نمودند. سپاه بهداشت: در استان کردستان یک پایگاه اصلی در مرکز کردستان و بیست گروه سپاه بهداشت در نقاط مختلف استان به انجام وظیفه مشغول بودند. خانه‌های اصناف: تشکیل خانه‌های اصناف و توسعه آنها در بسط عدالت روستایی و امکان دخالت منتخبین مردم در حل اختلافات روزانه و عادی مردم.در استان کردستان 313 خانه اصناف تشکیل دادند و قرار بر این بود که این تعداد تا پایان سال 1350 به 362 برسد. به اذعان هیئت، در سطح شهرها و روستاها اصل نوسازی به وسیله سازمان های متولی پیشرفت می نمود. شهرداری‌ها در شهرهای این استان فعالیت نوسازی از قبیل احداث خیابان، بلوار و پارک را شروع کردند و در بعضی شهرها به سبب نداشتن اعتبار، همین فعالیت ها نیز به حالت راکد باقی ماند. مسئله‌ ای که راجع این گزارش و گزارش هایی از این قبیل به ذهن متبادر می شود، آمارهای است که هیئت ارائه داده است. به نظر می رسد با توجه به وضعیت استان کردستان، در آمارها مبالغه زیادی شده است. منبع: پیام بهارستان، فصلنامه اسناد، مطبوعات و متون. دوره دوم، سال چهارم، شماره 13، پاییز 1390، صص. 1030-1045. ________________________________________ [1]. فرمان محمد رضاشاه پهلوی، اساسنامه و آیین‌نامه بازرسی شاهنشاهی، تهران، چاپخانه بانک ملی ایران، 1339، ص1. [2]. مجموعه قوانین بیست و دومین دوره قانونگذاری مجلس شورای ملی، قسمت قوانین، ج4، تهران: کتابخانه مجلس شورای ملی، بی‌تا، ماده 1،ص 323. [3]. همان، ماده 9. [4]. همان¬، ماده 8.