درآمدهاي نفت در حساب شخصي رضاخان

درآمدهاي نفت در حساب شخصي رضاخان


در سال 1931، «چارلز. سي. هارت»، وزيرمختار آمريكا در تهران، گزارش داد كه رضاشاه شخصاً بيش از ‏يك ميليون پوند در لندن به حساب خود واريز كرده است. بر اساس تعدادي از اسناد بانكي كه پهلوي‌ها ‏به هنگام فرار دسته‌جمعي‌شان از ايران در سال 1978 از خود باقي گذاشتند معلوم مي‌شود كه اظهارات ‏نيشدار «هارت» درباره حساب‌هاي بانكي رضاشاه در لندن از روي حدس و گمان نبوده است. آنچه هارت ‏نمي‌دانست اين بود كه رضاشاه حساب‌هاي دلاري متعددي در لندن، ژنو و برلين دارد. اسناد باقيمانده ‏حاكي از انحراف مسير درآمدهاي نفتي ايران به حساب‌هاي شخصي رضاشاه است.‏
سرهنگ رضاقلي اميرخسروي، مديركل بانك پهلوي، در تاريخ 17 اوت 1931 طي نامه‌اي محرمانه به دكتر ‏كورت ليندن بلات، رئيس بانك ملي ايران نوشت: «عاليجناب، بنا به دستور اعليحضرت، خواهشمند است ‏با ارسال دستورالعمل تلگرافي به بانك ميدلند در لندن دستور واريز 150 هزار دلار به حساب اعليحضرت ‏نزد بانك وست مينيستر را صادر و مراتب را با تلگراف تأييد فرماييد. با احترام فراوان آقاي رئيس، مدير ‏كل، سرهنگ اميرخسروي.»(1) ليندن بلات در پاسخ نوشت: «عاليجناب، عطف به دستورالعمل شماره ‏‏5170 مورخ 17 اوت حضرتعالي، احتراماً به عرض مي‌رساند كه روز گذشته به محض دريافت نامه شما، ‏دستورالعمل تلگرافي براي واريز 150 هزار دلار به حساب اعليحضرت در بانك وست مينيستر با مسئوليت ‏محدود در لندن به بانك ميدلند با مسئوليت محدود در لندن ارسال شد. بانك وست مينيستر دستورالعمل ‏تلگرافي ما را دريافت كرده و شما را از رسيد پول مطلع خواهد ساخت. با احترام و سپاس فراوان ‏عاليجناب، دكتر ليندن بلات، بانك ملي ايران.»(2)‏
در تاريخ 4 سپتامبر 1931، بانك وست مينيستر واريز 150 هزار دلار را تأييد كرد. البته انتقال پول در ‏حواله‌هاي 150 هزار دلاري به حساب‌هاي رضاشاه متوقف نشد. مثلاً، در تاريخ 25 اوت 1932، بانك ‏وست مينيستر واريز 150 هزار دلار ديگر را به حساب اعليحضرت تأييد كرد. در سال 1931، علاوه بر ‏‏150 هزار دلاري كه به حساب بانكي‌اش در لندن واريز شد، 150 هزار دلار نيز در وجه او به يونيون بانك ‏سوئيس و رايش كرديت گزلشافت برلين پرداخت شد.‏
البته اهميت نامه‌»گاري بالا به مبلغ جابجا شده نيست. با معيارهاي رضاشاه، 150 هزار دلار مبلغ بسيار ‏ناچيزي بود، كه فقط كسري از حواله‌هاي ماهيانه ارسالي از نيويورك به سوييس را تشكيل مي‌داد. مطلب ‏مهم اينجاست كه درآمدهاي نفتي ايران از طرف شركت نفت انگليس و ايران به ذخيره مملكتي در لندن ‏واريز مي‌شد. اين ذخيره در ابتدا نزد شعبه لندن بانك شاهنشاهي ايران نگهداري مي‌شد، ولي بعد از مدتي ‏به بانك ميدلند لندن انتقال يافت. از اينجا كاملاً معلوم مي‌شود كه رضاشاه در‌آمدهاي نفتي ايران را به ‏حساب‌هاي شخصي‌اش سرازير مي‌ساخت.‏
بلافاصله پس از تهاجم نيروهاي خارجي به ايران و اشغال كشور در اوت 1941، دولت انگليس اعلام كرد ‏‏«ايراني‌هايي» كه در لندن سپرده استرلينگ دارند، در چارچوب نظارت‌‌هاي ارزي، هيچ‌گونه محدوديتي براي ‏دسترسي به پولشان نخواهند داشت. مجله اكونوميست در يكي از مقالات خود نوشت: «ورود نيروهاي ‏انگلستان و شوروي به ايران با ستيزه‌جويي‌هاي مالي معمول جنگ همراه نبوده است. ايران به سرنوشت ‏دشمن و سرزمين‌هاي اشغالي، و يا حتي سرنوشت‌ ژاپن، كه دارايي‌هاي استرلينگ‌شان مسدود شده است، ‏گرفتار نخواهد شد. اتباع ايراني كاملاً آزاد هستند – البته در چارچوب نظارت‌هاي ارزي – كه به دلخواه ‏خود با حساب‌هايشان و يا اوراق بهادار استرلينگ‌شان كار كنند.»(3)‏
چنانكه اشاره شد، به هنگام اعلام اين خبر، موجودي خالص ذخيره مملكتي فقط 3/1 ميليون ليره بود. البته ‏تنها تبعه ايراني كه مبالغ هنگفتي به ليره استرلينگ در لندن داشت همان رضاشاه بود. هدف از اعلان اين ‏خبر جلب اطمينان و ترغيب رضاشاه به همكاري با انگليس بود. او بايد سريعاً تسليم مي‌شد و بدون سر و ‏صدا با يك كشتي انگليسي كشور را ترك مي‌كرد. حتي در همان موقع هم در ايران مي‌دانستند كه رضاشاه ‏نزديك به 30 ميليون ليره در لندن دارد. مي‌گويند كه عبدالحسين هژير، از دستياران معتمد خاندان پهلوي، ‏‏«در اوايل دهه 1940 به انگلستان رفته بود تا ثروت رضاشاه را آزاد كند – چيزي حدود 20 تا 30 ميليون ‏ليره يا بيشتر – كه دولت بريتانيا در طول جنگ مسدود كرده بود.»(4)‏

پي‌نوشت‌ها:‏
‏1- نامه اميرخسروي به ليندنبلات، مورخ 17 اوت 1931.‏
‏2- نامه ليندنبلات به اميرخسروي، مورخ 18 اوت 1931.‏
‏3- اكونوميست، مورخ 30 اوت 1941.‏
‏4- فرمانفرماييان و فرمانفرماييان، خون و نفت، ص 204.‏