زمین و انقلاب در ایران 1360 - 1340
زمین و انقلاب در ایران 1360-1340،اثر اریک ج.هوگلاند،بررسی اجمالی است از تحولات اجتماعی،اقتصادی و سیاسی ایران پس از انجام اصلاحات ارضی.اصلاحاتی که در میان عوامل تعیین کننده وضعیت عمومی کشور از میانههای دههء 1340 تا میاههای 1350 از جایگاه منحصر به فردی برخوردار بوده است.جایگاه ویژهای که نمیتوان بدون مطالعه دقیق مراحل مختلف کار و چگونگی صف آرایی نیروهای اجتماعی و سیاسی در طی این مراحل و البته بررسی انواع شکلهای مالکیت غالب بر روستاهای کشور و نهادها و شیوههای سازماندهی اقتصادی و اجتماعی این روستاها به اهمیت آن پی برد.مؤلف این اثر با تکیه بر منابع متعدد تحقیقاتی و آماری و از آن مهمتر مشاهدات شخصی گسترده که به یمن حضور طولانی مدت در روستاهای ایران به دست آورده،تصویری دقیق از تمامی این عوامل به دست میدهد،تحقیق میدانی برای این کتاب در طول سال تحصیلی 1351-1350 وتابستان 1356 و از خرداد 1357 تا تیر 1358 صورت گرفته است.در این نوشته هیچ روستای به خصوصی،مورد مطالعه خاص قرار نگرفته و حاصل کار را واقع میتوان یک ارزیابی کلی از تاثیر اجتماعی،اقتصادی و سیاسی اصلاحات ارضی بر جامعه روستایی ایران دانست.تقسیم اراضی که در سه مرحلهء جداگانه و در طول ده سال صورت گرفت نظام کشاورزی ایران را که مشخصهء آن وجود مناسبات فئودالی میان مالکان غیابی و زارعان سهم بر بود،تغییر داد و تقریبا نیمی از خانوادههای روستایی را مالک دست کم قطعه زمین کوچکی ساخت.روشهایی که برای اجرای اصلاحات در نظر گرفته شد به گونهای بود که اکثریت قابل توجه روستانشینان نه تنها از تقسیم اراضی سود مادی قابل ملاحظهاین نبردند،بلکه در طول چند سال شرایط اقتصادی آنان به تدریج بدتر هم شد.در پی آن،در سال 1357 به هنگام اوجگیری انقلاب اسلامی،رژیم پهلوی نه تنها در جلب حمایت روستائیان شکست خورد،بلکه دهها هزار تن از شرکتکنندگان در تظاهرات ضد رژیم،که به سقوط نظام سلطنتی سرعت بخشیدند،جوانان روستایی بودند که از روستاها برای کار به شهرها مهاجرت کرده بودند.
با مطالعهء این کتاب آشکار میشود که از همان آغاز کار،نه تنها چگونگی پیشبرد این برنامه برمسؤولان امر روشن نبود و تبعات خرد و کلان آن چندان که باید مورد توجه قرار نگرفته بودند،بلکه حتی تصمیم به شروع آن نیز بر اساس توافقهای لازم برای دست زدن به یک چنین برنامه عظیمی گرفته نشده بود.
کتاب مشتمل بر دو بخش و هشت فصل است.عناوین بخشهای کتاب عبارت است از: 1-سابقهء اصلاحات ارضی؛ 2-تاثیرات اصلاحات ارضی و عناوین فصلهای هشتگانهء آن عبارتاند از: 1-اوضاع و احوال روستاها، 2-جامعه دهقانی در پایان دههء 1330، 3-خاستگاههای اصلاحات ارضی، 4-برنامه اصلاحات ارضی، 5-زمینداری پس از تقسیمات ارضی، 6-تغییرات اجتماعی-اقتصادی روستایی، 7-ارادهء قیصر، 8-روستاها و انقلاب.
در بخش اول،زمینه و سابقهء تاریخی برنامه اصلاحات ارضی که در 1341 آغاز شد مطرح میشود.ابتدا شرایطی طبیعی محیط که روشهای کشاورزی را مقید میکند(فصل 1)و ماهیت جامعهء دهقانی(فصل 2)بررسی میشود.سپس، اندیشهء تقسیم اراضی با ملاحظهء زمینه تاریخی آن بررسی میگردد(فصل 3).در آخرین فصل این بخش،مجموعهء قوانینی که در سه مرحلهء اصلاحات ارضی واقع شد،موضوع تحلیل قرار گرفته است(فصل 4).
بخش دوم شامل بحثی دربارهء نتایج اصلاحات ارضی است.
فصل پنجم به پرسشهای مهمی از قبیل چقدر زمین توضیع شده است؛کدام روستانشینان زمین دریافت کردهاند؛و اندازه زمینهای تقسیم شده چقدر بوده،میپردازد.پس از آن،دگرگونی ساختارهای اقتصادی (فصل 6)و ساختارهای سیاسی روستا پس از اصلاحات ارضی(فصل7) مورد بررسی قرار گرفته است.فصل پایانی(فصل 8) شامل تحلیلی است دربارهء تأثیر اصلاحات ارضی و پیامدهای آن بر مواضع و حرکتهای روستاییان در طول خیزشهای انقلابی که به سقوط سلطنت در ایران انجامید.