روحانیت ایران در راس مبارزه علیه ظلم / گفت و گو با امام موسی صدر

کسانی که بامداد روز 28 ژانویه سال 1974 مطابق با 8 بهمن سال 1352 روزنامه لبنانی” المحرر” را از روزنامه فروشی های بیروت دریافت کردند با مشاهده عنوان اصلی آن در اعمال اندیشه فرو رفتند: در بالای صفحه اول با حروفی درشت چنین نوشته شده بود: “صدر بر روی حکومت ایران آتش گشوده است”! در زیر عنوان آتشین مزبور از قول امام موسی صدر تصریح شده بود: “روحانیت ایران در راس مبارزه علیه ظلم جور استبداد و تجاوز حکومت (شاه) قرار دارد”. آنچه در پی می آید متن کامل گفتگوی اختصاصی روزنامه المحرر لبنان با امام موسی صدر است که پنج سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران صورت گرفت. این گفتگو سند قاطع دیگری است بر این واقعیت که مراتب همدلی و همراهی رسمی و علنی امام موسی صدر با امام راحل جامعه روحانیت مبارز ایران و مردم خوب کشورمان در مبارزه علیه رژیم شاه از سال ها پیش از پیروزی انقلاب وجود داشته است. گفتگوی مزبور همچنین سندی تاریخی است که بیان می دارد این امام موسی صدر بود که برای اولین بار در شرایطی که امام خمینی در داخل و خارج از ایران حتی از سوی نزدیک ترین یاران خود تنها “آیت الله” یا “آقا” خوانده می شد آن بزرگوار را “امام” نامید. و بالاخره آنکه آنچه گفتگوی یاد شده را به رغم گذشت سی و سه سال همچنان مهم با طراوت و صد البته بحث برانگیز نگه داشته است تاکیدات ظریف و ماهرانه امام موسی صدر بر چهار نکته حیاتی زیر است: ضرورت ایجاد اتحاد انسجام و همکاری میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس مراتب همدلی و هبستگی مردم ایران با جهان عرب ضرورت وفاداری شیعیان جهان عرب به عروبت و اوطان خود و نهایتا ضرورت قرار گرفتن شیعیان در طلیعه نبرد جهان اسلام علیه رژیم اشغالگر قدس.

دروغ سرایی حکومت ایران

المحرر: در خبرها خواندیم که برخی روزنامه های ایران در اعتراض به مواضع شما درباره مساله “خلیج” حملات شدیدی را علیه شما آغاز کرده اند. واقعیت قضیه چیست؟
امام موسی صدر: قصه از زمانی شروع شد که استاد “جلال کشک” درباره موضوعات دین مذهب و روابط عربی ـ ایرانی با من مصاحبه ای کرد که در شماره عید فطر مجله “الحوادث” به چاپ رسید. در آن مصاحبه راجع به شیعیان کشورهای حاشیه خلیج (فارس) گرایشات تابعیت و مواضع آنها نیز صحبت کردیم چرا که من سال گذشته به آن منطقه سفر و با شیعیان آن دیدار کرده بودم. آن روز در پاسخ یکی از سئوال ها تصریح کردم که “شیعیان آن کشورها عینا همان حکم شیعیان دیگر کشورها را دارند یعنی به وطن خود علاقمند و وفادار هستند بر “عروبت” خود تاکید دارند از تمامیت کشور خود دفاع و در راه سربلندی و سازندگی آن تلاش می کنند”. به نظر می رسد که این جمله برای برخی مسئولین” اطلاعات” ایران در لبنان ناخوشایند بود. آنها سخن من را مخدوش و از طریق مطبوعات ایران حمله متمرکزی را آغاز کردند. نوع مطالب و تعابیر مطبوعات یکی بود. همین امر نشان میداد که منبع خبر یکی است و اخبار توسط “اطلاعات” در اختیار مطبوعات قرار گرفته است. آنها من را متهم کردند که تعصب عربی دارم و علیه منافع ایران در حاشیه خلیج فارس اقدام کرده ام. زمانی نیز که دبیر کل مجلس اعلای اسلامی شیعه یادداشتی را جهت توضیح و اعتراض برای حکومت ایران ارسال کرد مطبوعات را از چاپ آن منع کردند.... البته به این حد نیز اکتفا نکردند. نامه ای را جعل به من منسوب و در روزنامه ها منتشر کردند که طی آن چنین وانمود شده بود که گویا من دیدگاه رهبری فعلی ایران درباره بحران خاورمیانه و نیز خط مشی آن در قبال مسئله خلیج فارس را صحیح و منطقی می دانم! این در حالی است که من هرگز چنین مطالبی را نگفته ام و هرگز نیز نخواهم گفت. بیهوده تلاش کردیم تا مسئله را روشن سازیم اما فایده نداشت. به یاد موارد مشابهی افتادم که در گذشته مکرر اتفاق افتاده از جمله وقتی که سفرای کشورهای عربی و اسلامی در هنگامه جنگ اکتبر به یکی از مساجد تهران آمدند که جمعیت کثیری از مردم ایران در آن اجتماع کرده بودند مردمی که با همه احساس خود مشکلات جهان عرب را دنبال می کنند و برای آن دل می سوزانند البته همه ملت ایران چنین هستند. در خلال این جلسه که ساعت ها به طول انجامید برخی علما بزرگ سخن گفتند آنها مواضع اعراب در جنگ را مورد تایید قرار دادند رزمندگان را دعا و آمادگی ملت ایران را برای حمایت و پشتیبانی از آنان اعلام کردند. جلسه ای بسیار باشکوه تاریخی و در نوع خود بی نظیر بود. گویی ملت ایران در یک همه پرسی عمومی حمایت خود از اعراب را در بحران خاورمیانه اعلان کرده بود. اما روز بعد همه از جمله 18 سفیر کشورهای عربی با دیدن روزنامه ها جا خوردند. روزنامه های ایران نوشته بودند: جلسه مزبور بدین جهت برپا شده است تا برای سلامتی شاه که اخیرا از یک سو قصد جان سالم بدر برده بود دعا کنند! یاد آوری این واقعه و نیز وقایع مشابه دیگر من را متقاعد ساخت که در مطبوعات ایران اصلاح خبر و روشنگری حقیقت اساسا امری غیر ممکن است. البته همین جا فرصت را مغتنم می شمارم و از طریق صفحات روزنامه شما “المحرر” با صراحت اعلان می دارم که خبر منتشر شده کذب محض است و به هیچ وجه صحت ندارد.

حرکت های دینی در منطقه خلیج فارس
المحرر: حالا که سخن درباره خلیج است با توجه به اینکه شما مدتی قبل بدان منطقه سفر کردید و با فرزندان آن نیز روابط گسترده ای دارید اجازه دهید سئوال دیگری را نیز در این باره مطرح کنم. در مورد نهضت های دینی موجود در منطقه که برای حل مشکلات سیاسی آن و نیز رفع تهدیدات حکومت ایران تلاش می کنند چه نظری دارید؟
امام موسی صدر: حقیقت آن است که ثروت های نهفته در خلیج (فارس) موقعیت جغرافیایی آن و نیز تاثیرات مهمی که بر منطقه خاورمیانه و معادلات حاکم بر آن دارد مطامع قدرت های بزرگ داخل و خارج از منطقه را حسابی برانگیخته است این مطامع که به ظاهر ماهیت اقتصادی دارند خیلی سریع ابعاد گوناگون سیاسی و نظامی می یابند. از طرفی ضعف منطقه به توسعه مطامع یاد شده کمک می کند و همچنین حجم اختلافات داخلی را افزایش میدهد. به همین جهت هرگونه حرکت اصلاحی خیرخواهانه چه دینی باشد و چه غیر دینی بایستی قبل از هر چیز تقویت پیوندهای برادرانه میان فرزندان خلیج (فارس) را سرلوحه کار خود قرار دهد تا بتواند زمینه های ایجاد نوعی وحدت انسجام و همکاری را میان کشورهای خلیج (فارس) فراهم آورد منظورم همه کشورهای منطقه خلیج (فارس) است. طبیعتا بالا بردن سطح زندگی شهروندان آگاه ساختن آنها به مصالح کشورشان و نیز ترویج و تقویت ارزش های اصیل در منطقه از دیگر گامهای اساسی و لازم برای تامین سلامت و امنیت این منطقه عزیز هستند که هرگز نباید دست کم شمرده شود چرا که این منطقه امانتی از جانب خداست سند قدرت و پشتوانه امت ماست و قطعا موجبات سربلندی و بهروزی آن را در میان سایر ملت ها فراهم خواهد کرد.

حجم انتظارات از ایران

المحرر: برخی مطبوعات مدعی شدند که ایران در جریان جنگ اکتبر کمکهایی را برای اعراب ارسال کرده است. آیا اطلاعات قابل اعتمادی وجود دارد که این مسئله را تایید و یا تکذیب کند اصولا از ایران به عنوان یک کشور اسلامی چه انتظاری می رود؟
امام موسی صدر: من هم در روزنامه ها خواندم که حکومت ایران برخی کمک های پزشکی و اجتماعی را برای کشورهای اردن سوریه و مصر ارسال کرده است. اما حقیقت آن است که اینگونه کمک ها چیزی نیست که با حجم انتظارات از ایران سازگار باشد. برای اینکه ایران یک کشور بزرگ اسلامی است برای اینکه ایران آنطور که اسناد نشان می دهد خود در معرض مطامع و تهدیدات آینده رژیم اشغالگر قدس قرار دارد. برای اینک همه ملت ایران برای قداست فلسطین و جایگاه قدس اهمیت فوق العاده ای قائل است. برای اینکه این ملت با همه ظرفیت و امکاناتش آماده است تا برای یاری اعراب وارد عمل شود. مجموعه این مسائل بر حاکمان ایران واجب می سازد که لااقل صدور نفت به اسرائیل را قطع و روابط اقتصادی خود با آن را متوقف کند. البته مطلوب تر آن است که ایران با همه توان نظامی با بسیج ظرفیت و نفوذ سیاسی و نیز با بکارگیری امکانات تبلیغی و رسانه ای خود اعراب را در جنگ با اسرائیل یاری دهد. برای اینکه جنگی که امروز ملت عرب در آن درگیر شده است نبردی سرنوشت ساز است که نتایج آن خواه ناخواه ایران را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.

کارشکنی دستگاه های اطلاعاتی شاه

المحرر: آیا هیچ تلاش کرده اید تا حکومت ایران را به در پیش گرفتن یک سیاست طرفدار اعراب ترغیب کنید؟
امام موسی صدر: بله تلاش های فراوانی در این جهت به عمل آوردم. اما متاسفانه دستگاه های امنیتی ایران مانع از آن شدند تا این تلاش ها به ثمر برسد. شما شاید تا حدودی اطلاع داشته باشید که این دستگاهها چه اندازه بر دوایر حکومتی نهادها و سازمان های رسمی ایران نفوذ دارند. این ها هستند که نمی گذارند مواضع ملت ایران روابط برادرانه آنها با اعراب آمادگی آنها برای حمایت و پشتیبانی از اعراب و نیز فداکاری در این راه حتی در رسانه ها انعکاس پیدا کند.

المحرر: با این وجود آیا احتمال میدهید که حکومت ایران بتواند موضع مثبتی در قبال قضایای برحق عربی اتخاذ کند؟
امام موسی صدر: من یقین دارم که ملت ایران به اندازه خود اعراب اگر نگوییم بیشتر بر روی این مسائل حساسیت دارد. اما این حساسیت ها بر مواضع حکومت تاثیری نداشته است. طبیعتا این بدان معنی نیست که تلاش بیشتر برای جذب ایران فائده ای نخواهد داشت هر چند با ادامه حکومت فعلی و تداوم سیطره و دستگاه های صاحب نفوذ موجود امید زیادی باقی نمانده است.

المحرر: گفته شده که حکومت ایران کمک های فراوانی را در اختیار موسسات شیعی لبنان قرار داده است. آیا این مسئله صحت دارد؟
امام موسی صدر: تا آنجایی که من خبر دارم چنین کمک هایی تاکنون انجام نشده است. یعنی به جز کمک هایی بسیار جزئی که قریب ده سال پیش یا حتی بیش تر از آن برای احداث یک یا دو مسجد صورت گرفت کمک دیگری در کار نبوده است.

نقش ملی شیعیان

المحرر: در تاریخ شیعه با مواردی برخورد می کنیم که شیعیان قهرمانانه در مقابل ظلم و جور ایستادگی و حماسه های پرشوری از مقاومت و شهادت را خلق کردند. آیا تصور می کنید که شیعیان امروز هنوز میتوانند چنین نقش هایی را ایفا کنند؟
امام موسی صدر: قطعا! و چرا نه آموزه های مذهبی میراث تاریخی اهمیت جهاد و اجتهاد از یک سو و جایگاه عدالت و ولایت از سوی دیگر همه و همه مشوق فرزندان این طائفه اند تا باز هم چنین صحنه هایی را خلق کنند. البته شکی نیست که دوران طولانی ظلم و ستم بسیاری از آنان را رنجور ناتوان و وادار ساخته است تا مدتی را با آرامی زندگی کنند طبیعتا وجود امید به بهتر شدن شرایط زندگی و حفظ حقوق و کرامت آنها نیز به این وضع کمک کرده است. با این همه من یقین دارم که فاجعه فلسطین انعکاس آن بر کل جهان اسلام و خصوصا بر شیعیان و نیز وجود پاره ای دیگر از نابسامانی های مهم محلی و منطقه ای سرانجام فرزندان این طائفه را بر آن خواهد داشت تا انشاالله در پیشاپیش مبارزان راه حق شرف و عدالت قرار گیرند. البته این نکته تاریخی را هم اضافه کنم: بر اساس مطالعاتی که انجام داده ام نه در لبنان و نه در دیگر نقاط جهان عرب هیچ مبارزه ای را در سطح ملی علیه استعمار و استبداد نمی یابید مگر آنکه شیعیان در صف مقدم مبارزان حضور داشته اند. به طور مثال نهضت رهایی بخش عراق از دست استعمار انگلیس توسط مراجع بزرگ دینی شیعه از جمله سید محمد کاظم طباطبایی یزدی و شیخ محمد تقی شیرازی رهبری شد. یا عالم بزرگوار مرحوم سید محمد صدر که خود شخصا در نبردها شرکت جست. همچنین مبارزات ضد استبدادی و مشروطه خواهی در ایران با رهبری عالمان دین بود که صورت گرفت. رهبری این مبارزات با مرجع اعلی مرحوم آخوند خراسانی بود که (در کشاکش این مبارزات به شکلی ناگهانی و مشکوک درگذشت و مدفنش) هم اکنون در نجف اشرف است. مبارزات عالم بزرگوار مرحوم سید عبدالحسین شرف الدین علیه استعمار فرانسه را نیز هرگز نمی توانیم فراموش کنیم.

مبارزه روحانیت علیه رژیم شاه

المحرر: درباره موضع روحانیت ایران در برابر حکومت فعلی چه نظری دارید؟
امام صدر: روحانیت ایران مدت بسیار مدیدی است که از همراهی و تایید حاکمان خودداری می ورزد. آنها بدین اصل پایبندند که “اگر عالمان دین را در دربار حاکمان یافتید بدانید که بد عالمان و بد حاکمانی دارید و اگر حاکمان را در درگاه منازل عالمان یافتید بدانید که خوب عالمان و خوب حاکمانی دارید”. روحانیت ایران نفوذ زیادی در میان مردم دارد و تا آنجایی که در توانش هست باظلم جور استبداد و تجاوز حاکمان مبارزه می کند. همین سال های اخیر قاطبه علمای ایران و در راس آنها امام خمینی مبارزات شدیدی را برای اصلاح اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور برپا کردند بسیاری از آنها به زندان افتادند و آقای خمینی نیز به نجف اشرف در عراق تبعید گردید.