درنگي در ماهيت قيام 15 خرداد

در تاريخ معاصر ايران و ساير كشورهاي اسلامي , جنبش ها و قيام هاي متعددي در طول 150 سال اخير روي داده است ; زيرا از همان زمان كه تهاجم استعماري غرب به جهان اسلام آغاز شد , به تدريج قيام هايي نيز به وقوع پيوست . نخستين قيامي كه در تاريخ معاصر ايران به وقوع پيوست , قيام تنباكو بود. گرچه اين قيام , قيام اسلامي بود و رهبري آن را نيز بالاترين چهره مذهبي (ميرزاي شيرازي ) و نهاد روحانيت برعهده داشت , ولي هدف « بازدارندگي » داشت و دگرگون كردن نظام سياسي ايران را به سبب اوضاع و احوال ويژه آن زمان , دنبال نمي كرد. به همين دليل , بعد از آنكه شاه قاجار و استعمارگران انگليسي عقب نشيني كردند , قيام نيز به هدف و پايان خود رسيد و اوضاع عادي شد. به عبارت ديگر , قيام تنباكو به اهداف تعيين شده و مورد نظر خود رسيد و مانع عملي شدن توطئه هاي استعماري شد.
در ميان جنبش ها و قيام هايي كه بعد از قيام تنباكو روي دادند , هيچ يك به اهداف خود دست نيافتند. برخي از آن ها در همان ابتداي كار راه ديگري را پيمودند , برخي نيز در نيمه راه از حركت بازماندند و يا اينكه به انحراف كشيده شدند.
يكي از علل مهم ناكامي جنبش ها و قيام هاي مذكور اين بود كه در روش , ماهيت و حتي در هدف , خالص نبودند و آلودگي هايي داشتند كه همين آلودگي ها مانع بزرگي بر سر راه پيروزي آن ها شد. به عنوان مثال , نهضت مشروطه از نظر ماهيت و اهداف , خالص نبود. به اين دليل از نظر ماهيت , خالص نبود كه گرچه رهبري آن با علماي دين بود , ولي عناصر غرب گرا و حتي جاسوسان و عوامل استعمار در درون آن نفوذ كردند و ضمن منحرف كردن آن نهضت , ماهيت آن را نيز دگرگون نمودند. خالص نبودن نهضت مشروطه از نظر هدف نيز به اين معني است كه همان غرب گرايان و عوامل استعمار كه به درون نهضت نفوذ كرده بودند , با تمام وجود و با غوغاگري هاي فراوان سعي كردند اهداف اسلامي نهضت را محو نمايند و اهداف ليبراليستي , اومانيستي و در يك كلام اهداف عاريه اي و بيگانه پسند را براي آن تعريف كنند; يعني همان چيزي كه اكنون نيز برخي در صدد هستند , همان اهداف را براي نهضت مشروطه تعريف نمايند و غوغاگري كنند كه هدف نهت مشروطه چنين و چنان بود. مشروطه خواهان غرب گرا , در روش نيز مشروطه را آلوده كردند. روش آن ها , روشي بود كه از غرب اقتباس شده بود. به همين دليل , ترور , كشتار , غوغاگري , استفاده از هر ابزار ناسالم و شيطاني براي رسيدن به هدف و.... , بخشي از روش مشروطه طلبان غرب گرا براي رسيدن به هدف بود.
نهضت هايي هم كه بعد از نهضت مشروطه پديد آمدند , هيچ يك خلوص تمام نداشتند و به عناصر سياسي و فرهنگي و فكري غرب آلوده بودند; حتي نهضتي كه در اواخر دهه بيست و اوايل دهه سي براي مبارزه با استعمار پديد آمد , آلوده به برخي فرآورده هاي فكري و سياسي غرب (مثل ناسيوناليسم و ليبراليسم ) بود. به همين دليل نيز بين دو جناح مذهبي و غيرمذهبي اين نهضت اختلاف افتاد و زمينه براي شكست آن فراهم گرديد.
نهضتي كه امام خميني از سال 1341 هـ . ش آغاز كرد و منجر به قيام مهم و تاريخي 15 خرداد سال 1342 شد , تنها قيامي است كه خلوص تمام داشت و به هيچ يك از عناصر فكري , سياسي و فرهنگي غرب آلوده نبود . بنابراين, قيام 15 خرداد را بايد قيامي دانست كه در نوع خود بديع بود و نظيري در تاريخ معاصر نداشت . شايد آن زمان كه قيام 15 خرداد اتفاق افتاد , فقط افراد معدودي به اين درك رسيده بودند كه قيام 15 خرداد با همه قيام هاي تاريخ معاصر ايران و جهان اسلام متفاوت است و اساسا نه تنها به دگرگوني در ايران بلكه به دگرگوني در كل جهان اسلام و حتي به دگرگوني در كل جهان مي انديشد و مي خواهد فضاي مادي حاكم بر جهان را از ميان بردارد . اما امروز كه قيام 15 خرداد در پي پيروزي و شكوفايي انقلاب اسلامي , به بخش بزرگي از اهدافش دست يافته است , كاملا آشكار مي باشد كه قيام 15 خرداد با هيچ يك از قيام ها و جنبش هايي كه در تاريخ معاصر ايران و جهان اسلام روي داد , قابل مقايسه نيست . قيام 15 خرداد , ادامه و استمرار نهضت هاي و جنبش هاي ديگر هم نيست , بلكه خود يك مبدا است , زيرا همان طور كه گفته شد , در ماهيت و هدف و روش با تمام نهضت ها و جنبش هاي قبلي تفاوت دارد. امام خميني در اين باره مي فرمايد : اين قيامي كه در 15 خرداد شروع شد و تاكنون باقي است و اميد است باقي باشد تا همه اهداف اسلام جامه عمل بپوشد , قيامي اسلامي است , قيامي ايماني است , پيرو هيچ قيامي نيست . همه مي دانيم كه 15 خرداد مبدا عطفي بود در تاريخ , نه اينكه پيرو نهضت ها و قيام هاي ديگر , اين شعار بايد محفوظ باشد كه اين قيام , قيام ملي نيست ; اين قيام , قيام قرآني است ; اين قيام , قيام اسلامي است . (1)
موضوع ديگري كه ماهيت قيام 15 خرداد را از ساير جنبش ها و قيام هاي تاريخ معاصر ممتاز مي كند , عوامل انساني و شركت كنندگان اين قيام است . گر چه در جنبش هاي قبلي نيز مردم به تصور اينكه مسير جنبش, مسير مردمي و اسلامي و تعالي بخش است , شركت مي كردند , ولي واقعيت اين است كه منافع طبقاتي , گروهي و حزبي در آن ها بسيار قوي و تاثيرگذار بود . اما در نهضت 15 خرداد , توده مردم و متن اصلي جامعه كه عموم مردم است , محور بودند , به عبارت ديگر , برعكس جنبش هاي قبلي , مردم فقط ابزاري نبودند كه بعد از پيروزي كنار گذاشته شوند . امام خميني درباره ماهيت مردمي قيام 15 خرداد مي فرمايد : اي كساني كه احتمال مي دهيد كه غير مسلمين و غير اسلام كسي ديگر دخالت داشته است . شما مطالعه كنيد , بررسي كنيد , اشخاصي كه در 15 خرداد جان دادند , سنگهاي قبرهاي آنها را ببينيد كي بودند اينها , اگر يك سنگ قبر از اين قشرهاي ديگر غير اسلامي پيدا كرديد , آنها هم شركت داشته اند. اگر در قشرهاي اسلامي , يك سنگ قبر از آن درجه هاي بالا پيدا كرديد , آنها هم شركت داشته اند , ولي پيدا نمي كنيد , هر چه هست اين قشر پايين است , اين قشر كشاورز است , اين قشر كارگر است , اين تاجر مسلم است , اين كاسب مسلم است , اين روحاني متعهد است , هر چه هست از اين قشر است , پس 15 خرداد را به تبع اسلام اينها به وجود آوردند و به تبع اسلام اينها حفظ كردند و به تبع اسلام اينها نگهداري مي كنند . (2 )
قيام 15 خرداد پيش از هر چيز رنگ عاشورايي و ماهيت عاشورايي داشت و در نتيجه , منافع فردي , گروهي و حزبي در آن به چشم نمي خورد , قيام 15 خرداد , قيامي براي مقابله با يزيديان بود كه آستين بالا زده بودند تا اسلام و حقايق نوراني آن را بپوشانند. امام خميني درباره ماهيت عاشورايي قيام 15 خرداد مي فرمايد :
سالروز خرداد 42 خمير مايه نهضت مبارك ملت بزرگ ايران و روز بذر انقلاب اسلامي ماست . ملت عزيز بايد اين خمير مايه و بذر پربركت را در عصر عاشوراي 83 جستجو كند; عصر عاشوراي مصادف با ساعات شهادت نصرت آفرين سيد مظلومان و سرور شهيدان ; عصر عاشورايي كه خون طاهر و مطهر ثارالله و ابن ثاره به زمين گرم كربلا ريخت و ريشه انقلابات اسلامي را آبياري نمود. ملت عظيم الشان در سالروز شوم اين فاجعه انفجار آميزي كه مصادف با 15 خرداد 42 بود با الهام از عاشوراآن قيام كوبنده را به بار آورد. اگر عاشورا و گرمي و شور انفجاري آن نبود , معلوم نبود چنين قيامي بدون سابقه و سازماندهي واقع مي شد . واقعه عظيم عاشورا از 61 هجري تا خرداد 61 و از آن تا قيام عالمي بقيه الله , ارواحنا لمقدمه الفدا , در هر مقطع انقلاب ساز است . آن روز يزيديان با دست جنايتكاران گور خود را كندند و تا ابد هلاكت خويش و رژيم ستمگر جنايتكار خويش را به ثبت رساندند , و در 15 خرداد 42 پهلويان و هواداران و سردمداران جنايتكارشان با دست ستمشاهي خود گور خود را كندند و سقوط و ننگ ابدي را براي خويش بجا گذاشتند كه ملت عظيم الشان ايران بحمدالله تعالي با قدرت و پيروزي بر گور آتشبار آنان لعنت مي فرستد . (3 )
اگر امروز به نتايج و آثار و پيامدهاي متعالي قيام 15 خرداد بنگريم , مشاهده خواهيم كرد كه اكنون كلي جهان در حال و هواي قيام 15 خرداد است و ستيز با ستم و قدرت ها استكباري و گرايش به حق و احساس فداكاري در راه حق , سيره بخش بزرگي از محرومان و مستضعفان جهان شده است , بعضي همان هدفي كه قيام 15 خرداد به دنبال آن بود بنابراين , اكنون قيام 15 خرداد , جهاني شده است .
مآخذ :
1 ـ صحيفه نور , جلد 5 , ص 184
2 ـ همان , جلد 7 , ص 54
3 ـ همان , جلد 16 , ص 179
           امام خميني : اين قيامي كه در 15 خرداد شروع شد و تاكنون باقي است واميد است باقي باشد تا همه اهداف اسلام جامه عمل بپوشد , قيامي اسلامي است , قيامي ايماني است , پيرو هيچ قيامي نيست . همه مي دانيم كه 15 خرداد مبدا عطفي بود در تاريخ , نه اينكه پيرو نهضت ها و قيام هاي ديگر , اين شعار بايد محفوظ باشد كه اين قيام , قيام ملي نيست ; اين قيام , قيام قرآني است ; اين قيام , قيام اسلامي است .
امام خميني : اي كساني كه احتمال مي دهيد كه غير مسلمين و غير اسلام , كس ديگر دخالت داشته است .
شما مطالعه كنيد , بررسي كنيد , اشخاصي كه در 15 خرداد جان دادند , سنگهاي قبرهاي آنها را ببينيد كي بودند اينها , اگر يك سنگ قبر از اين قشرهاي ديگر غير اسلامي پيدا كرديد. اگر يك سنگ قبر از آن درجه هاي بالا پيدا كرديد , ولي پيدا نمي كنيد , هر چه هست اين قشر پايين است , اين قشر كشاورز است , اين قشر كارگر است , اين تاجر مسلم است , اين كاسب مسلم است , اين روحاني متعهد است , هر چه هست از اين قشر است, پس 15 خرداد را به تبع اسلام اينها به وجود آوردند و به تبع اسلام اينها حفظ كردند و به تبع اسلام اينها نگهداري مي كنند .
نهضت 15 خرداد برعكس نهضت هايي مثل مشروطه و ساير نهضت هاي تاريخ معاصر كه در ماهيت , هدف و روش , آميخته به عناصر فرهنگي و سياسي و اجتماعي بيگانه بودند , كاملا خالص و اصيل بود و از اين نظر , همانندي در تاريخ معاصر ندارد .