انجمنهاي ايالتي و ولايتي و مخالفت امام(ره) با اصلاحات آمريکايي

تصويب لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي در 14 مهر 1341 در کابينه امير اسدا... علم و سپس اعتراض امام خميني که به لغو اين مصوبه انجاميد، از جمله فرازهاي مهم مبارزات امام(ره) با حکومت پهلوي به شمار مي رود.
اين لايحه بخشي از تغييراتي بود که شاه به توصيه هيأت حاکمه جديد آمريکا و به نام «اصلاحات اجتماعي» قصد انجام آن را داشت. پس از تصويب لايحه موسوم به «اصلاحات ارضي» در هيأت دولت- دي 1340 - هيأت حاکمه آمريکا و مطبوعات اين کشور اقدامات شاه را که از آن به «انقلاب سفيد» يا «انقلاب شاه و مردم» ياد مي شد، ستودند.
موضوع انجمنهاي ايالتي و ولايتي نيز مرحله ديگري از اين «اصلاحات» بود که شاه پس از سفر به آمريکا در فروردين 1341 تصميم آن را اتخاد کرد.
وي پس از بازگشت از اين سفر با جلب حمايت آمريکا، اميني را برکنار کرد. و امير اسدا... علم را در تير همان سال به نخست وزيري منصوب کرد. تصويب لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي از جمله اولين اقدامات کابينه علم بود که با خط دهي دولت آمريکا صورت گرفت.
لايحه در شرايطي به تصويب رسيد که حکومت پس از فوت آيةا... بروجردي- فروردين 1340 - تصور مي کرد نيروي روحانيت از نظر مرجعيت سياسي رو به ضعف نهاده است. در اسفند 1340 نيز آيةا... کاشاني دار فاني را وداع گفت.از طرفي امام خميني(ره) پس از فوت آيةا... بروجردي و عليرغم استقبال حوزه علميه و مردم، کوچکترين قدمي براي مرجعيت خود برنداشت و حتي در مقابل پيشنهادات و اقدامات دوستان خويش در اين مسير سرسختانه مقاومت مي کرد.
اين رويدادها سبب شد تا حکومت شتاب بيشتري به اصلاحات مورد نظر آمريکا دهد و همزمان کوشيد تا مرجعيت را به خارج از ايران منتقل کند. بدين ترتيب لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي در 14 مهر 1341 از تصويب کابينه امير اسدا... علم گذشت و مطبوعات در 16 مهر آن را منتشر کردند.به موجب اين مصوبه که در غياب مجلس، حکم قانون داشت، به زنان حق رأي داده مي شد و از شرايط انتخاب شوندگان و انتخاب کنندگان، قيد سوگند به قرآن حذف مي شد و افراد مي توانستند با هر کتاب آسماني مراسم تحليف را به جاي آورند.
امام خميني که در آن هنگام در قم اقامت داشتند، دريافتند که اين مصوبه مقدمه اي براي يک توطئه است و رژيم مي خواهد عکس العمل روحانيت را بسنجد. امام معتقد بود که اعطاي حق رأي براي زنان عوامفريبي بيش نيست، زيرا مردان هم در واقع حق رأي نداشتند و نام هر کس که مورد نظر رژيم بود از صندوقها بيرون مي آمد.
حکومت در پرتو اين لايحه مي خواست هر چه بيشتر حريم اسلام و روحانيت شکسته شود.
حذف شرط «مسلمان بودن و سوگند به قرآن کريم» نيز که بند ديگري از مصوبه انجمنهاي ايالتي و ولايتي بود، با هدف مقابله با ارزشهاي اسلامي در جامعه بود.
بعضي صاحبنظران معتقدند در آن زمان حمايت شاه از اسرائيل شرط حمايت دولت کندي از حکومت پهلوي بود و نفوذ بهائيان در سه قوه، به ويژه در کانون قانونگذاري کشور، اين شرط را تحقق مي بخشيد و براي فراهم ساختن زمينه اين «نفوذ»، حذف قرآن و حذف «مسلمان بودن» ضرورت داشت.
نقش حضرت امام در روشن ساختن اهداف واقعي شاه و گوشزد کردن رسالت خطير علما و حوزه هاي علميه در اين شرايط کارساز بود. حکومت ابتدا به تهديد و تبليغ عليه روحانيت اقدام کرد؛با وجود اين، دامنه قيام رو به فزوني نهاد.در تهران، قم و برخي شهرهاي ديگر بازارها تعطيل و مردم در مساجد به حمايت از حرکت علما گرد آمدند. يکماه و نيم پس از آغاز ماجرا، دولت يک گام عقب نشست و در 22 آبان با ارسال پيام مکتوب به علما درصدد دلجويي از آنان و توجيه عملکرد خود برآمد. اما امام خميني سرسختانه مخالفت کرد. امام مي گفت که دولت بايد رسماًَ لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي را لغو کرده و خبر آن را منتشر کند.ايشان در بيانيه اي که در پاسخ به سؤال اصناف و بازاريان قم صادر کرد صريحاً هدفهاي رژيم را از اين مصوبه نفوذ عناصر بهايي و جاسوسان اسرائيلي در تشکيلات دولت دانست.سرانجام حکومت تن به شکست داد و در 7 آذر 1341 هيأت دولت، مصوبه قبلي را لغو و خبر آن را به علما و مراجع تهران و قم اطلاع داد.
امام خميني در نشست با علماي قم مجدداً بر مواضع خويش پاي فشرد و لغو مصوبه در پشت درهاي بسته را کافي ندانست و اعلام کرد تا زماني که لغو آن در رسانه ها پخش نشود، قيام ادامه خواهد داشت. در نتيجه روز 10 آذر 1341 خبر لغو لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي در روزنامه هاي دولتي منعکس شد، اما فرداي آن روز امام در جلسه اي که در منزل يکي از علماي قم برگزار شد، سخناني فرمودند که بر خلاف انتظار بود.
در اين جلسه در حالي که همه از عقب نشيني دولت خوشحال بودند امام فرمودند: «تمام اينها خيمه شب بازي است، دروغ است. اينها برنامه هاي اساسي تري براي اين مملکت دارند و اين شکلي که عملي شده، فريب و نيرنگي براي شما علما است. بايد در انتظار توطئه هاي بزرگتري باشيد و من به شما اعلام خطر مي کنم.»